مرکز پژوهش های مجلس ایران در گزارشی، دلایل بین المللی تحریم های اقتصادی آمریکا علیه ایران و دلایل ناکافی بودن راهبردهای سنتی ایران برای مقابله با این تحریم ها را بررسی کرد. در این گزارش به روایت های متعددی از خنثی سازی تحریم ها اشاره شده است که شامل این موارد می شود: ۱. رفع حقوقی تحریم و عادی سازی روابط ایران و بلوک غرب؛ ۲. دور زدن تحریم ؛ ۳. استفاده از ابزارهایی نظیر پیمان پولی، بانکداری فراساحلی، رمزارز و ۴. اصلاحات اقتصادی داخلی.
در این پژوهش، پدیده تحریم ایران از منظر متفاوتی مورد بررسی قرار گرفته و نقش عوامل مختلف چون پرونده هسته ای، نقش جغرافیای اقتصادی و جغرافیای سیاسی ایران و همچنین چرخش تمرکز آمریکا از غرب آســیا و رقابت با چین بررسی می شود.
در این گزارش زیست اقتصادی ایران پیش از تحریم نفتی و پس از تحریم نفتی بررسی شده است. اما تکیه بحث بر این است که اقتصاد ایران قبل از انقلاب اسلامی مرتبط با بلوک غرب بود و تغییر این نسبت بعد از انقلاب، موجب تغییر نگاه ایالات متحده به اقتصاد ایران شد. بر اساس این نگاه، هر چند تغییر مناسبات تهران و واشنگتن از ابتدای انقلاب منجر به تحریم ایران شد، اما دور جدی تحریم ها علیه ایران از سال ۲۰۱۰ آغاز شد. به باور نویسندگان این گزارش موضــوع تحریم ایران را باید در سطحی کلان تر و عمیقتر بررسی کرد و آن سطح، شامل بســتر رقابت جهانی بلوک های قدرت و در صدر آنها، تقابل چین-آمریکا است.
در پرونده تقابــل آمریکا و چین، آمریکا به دنبال تخریب یا کنترل مســیرهای اصلی ابتکار کمربند و راه چین اســت و این برنامه شامل تحریم ایران، کاهش دسترسی چین به منابع طبیعی منطقه و ظرفیت های ژئواکونومیکی غرب آسیا و اروپا نیز می شود. بر این اساس، ظهور طالبان در افغانستان، بی ثباتی سیاسی عراق، تنش های حاکمیتی در پاکستان، ناامنی در ســوریه و فروپاشی دولت در لبنان نیز بخشی از راهبرد کلان ایالات متحده علیه ابتکار کمربند-جاده و هژمونی اقتصادی چین است.
بدین ترتیب نیز در بخشی از یافته های پژوهش تاکید می شود تصمیم و اراده سیاسی برای تحریم ایران در ایالات متحده به سادگی و حتی توافق های حقوقی قابل تغییر نیست و نمونه آن تجربه ناموفق برجام است. آمریکا دارای ابزارهایی است که حتی در صورت رفع حقوقی تحریم ها، قــادر به جلوگیــری از انتفاع اقتصاد ایران از محــل رفع تحریم ها است. در واقع توافق حقوقی برای رفع تحریم ها علیه ایران کافی نیست. عامل ماندگاری تحریــم های ایالات متحده علیه ایران، نحوه نقش آفرینی جغرافیای اقتصادی و سیاسی ایران در منطقه و فرامنطقه است. با این تفاسیر، تحریم ایران یک کنش ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ازســوی ایالات متحده آمریکا بوده و این انتظار که زمانی تحریم های آمریکا علیه ایران لغو خواهد شد، بســیار دور از انتظار است.
در این گزارش آمده است یکی از محورهای مهم تقابل ایالات متحده و چین رقابت برای دسترســی به منابع طبیعی و بازار اســت. براســاس پیش بینی آژانس بین المللی انرژی آمریکا، تقاضای جهانی انرژی تا سال ۲۰۵۰ ،۵۰ درصد افزایش خواهد یافت و در نتیجه رقابت برای تأمین امن انرژی در مناطق مختلف نیز افزایش می یابد. چین درحال حاضر از بیش از ۴۰ کشــور جهان نفت و گاز وارد می کنــد. پکن در پیوند دادن دو مؤلفه مهم یعنی ۱ .جستجو برای منابع متنوع انرژی در راستای حمایت از توســعه اقتصادی و ۲ .تمایل به افزایش نفوذ سیاسی و اقتصادی در سایر کشورها، موفق بوده است و این برای ایالات متحده نگران کننده است.
جمع بندی این گزارش نشان می دهد چرا هیچ یک از برداشت های چهارگانه از خنثی ســازی تحریم شامل؛ رفع حقوقی تحریم و عادی سازی روابــط اقتصادی با بلوک غــرب، دور زدن تحریــم ها، استفاده از ابزارهای جدید مالی و ارزی و اصلاحات داخلی اقتصاد ایران، پاسخ دقیق به پدیده تحریم نیستند. بنابراین ایــران باید نقش جدیــدی در عرصه بین الملل برای خود تعریف کند. برای بازتعریف نقش، باید تقابل و تعارض قدرت های بین المللی مورد بررسی اساسی قرار گیرد. ایران نیازمند راهبرد جدیدی برای عبور از تحریم های آمریکایی است.
