ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران بامداد چهارشنبه سفر آفریقایی خود را از تهران آغاز کرد، سفری که پیش بینی می شود تا چند روز ادامه داشته باشد. این تور آفریقایی به دعوت رسمی روسای جمهور کنیا، اوگاندا و زیمبابوه انجام می شود. این نخستین سفر یک رئیس جمهور ایران به کل قاره آفریقا پس از ۱۱ سال است. همزمان با تشدید نگاه جهانی به آفریقا و بازی شطرنج ژئوپلیتیک جدید در این منطقه، سیاست ایران در رابطه با آفریقا نیز فعال تر شده است. تقویت روابط و گسترش همکاری‌ها با کشورهای آفریقایی به ویژه در حوزه اقتصادی از مهمترین اهداف این سیاست است. رئیسی در این سفر، علاوه بر دیدار با مقامات کشورهای میزبان، با تجار و فعالان بازرگانی این کشورها نیز دیدار می کند.
روابط ایران و کشورهای میزبان
کنیا چهل و هفتمین کشور بزرگ جهان است که در شرق آفریقا با خط ساحلی در اقیانوس هند واقع شده است. این کشور میزبان مقر سازمان ملل متحد در آفریقا است. آغاز روابط ایران و کنیا به سال ۱۳۴۹ باز می گردد. این رابطه یکبار در سال ۱۳۵۵ قطع و در سال ۱۳۶۱ دوباره آغاز شد. پس از سفر محمود احمدی نژاد به کنیا در سال ۱۳۸۷، سطح روابط دو کشور افزایش یافت. صادرات نفت ایران به کنیا افزایش یافت. پرواز مستقیم بین تهران و نایروبی برقرار شد. مهمترین سفر بعدی در فوریه ۲۰۱۳ رخ داد زمانی که محمد جواد ظریف، وزیر خارجه وقت ایران در رأس یک هیات اقتصادی به نایروبی سفر کرد. در سال های گذشته، دو کشور در سطح وزرا، معاونان رئیس جمهور و نمایندگان مجلس تبادل سفر دیپلماتیک داشتند. حجم روابط اقتصادی فعلی ایران و کنیا کمتر از پنجاه میلیون دلار است. در هشت ماهه نخست سال ۱۴۰۱ میزان واردات ایران از کنیا ۱۲.۶ میلیون دلار و صادرات ایران به این کشور ۳۸.۳ میلیون دلار بود.
اوگاندا در شرق آفریقا واقع شده است. این کشور به دلیل دارا بودن ذخایر ارزشمند طبیعی مورد توجه بازیگران فرامنطقه ای است. اوگاندا یکی از کشورهای ششگانه هدف جمهوری اسلامی ایران در زمینه توسعه مناسبات اقتصادی با قاره آفریقا به شمار می رود. روابط دو جانبه دو کشور ایران و اوگاندا از سال ۱۳۵۳ آغاز شد. تلاش برای تقویت روابط ایران و اوگاندا در دولت های قبل نیز دنبال شده است. محمود احمدی نژاد در سال ۱۳۸۹ به اوگاندا سفر کرد. اوگاندا عضو بازار مشترک شرق و جنوب آفریقا است. انتظار می رود این بازار تا سال ۲۰۲۵ به یکی از پرسودترین بازارهای آفریقا با حدود ۶۰۰ میلیون مصرف کننده تبدیل شود. اما از آنجا که زیر ساخت های لازم برای روابط تجاری ایران و اوگاندا وجود ندارد، حجم روابط تجاری دو کشور بسیار ناچیز است.
زیمبابوه کشوری محصور در خشکی در جنوب آفریقا است. سابقه برقراری روابط دیپلماتیک بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری زیمبابوه به بعد از استقلال این کشور در سال ۱۳۵۹ باز می گردد. رابرت موگابه رئیس جمهور سابق زیمبابوه همواره به ایران سفر داشت. موگابه با اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور سابق ایران رابطه نزدیکی داشت. رابطه او با ایران در دولت اصلاحات ادامه داشت. رابطه موگابه با محمود احمدی نژاد نیز گرم بود. در دوره دولت نهم، قانون موافقتنامه تشویق و حمایت متقابل از سرمایه گذاری بین دولت جمهوری اسلامی ایران و زیمبابوه منعقد شد. موگابه در مراسم تحلیف حسن روحانی نیز حضور و با او نیز دیدارهایی داشت. بهمن ۱۴۰۱، همزمان با نهمین اجلاس کمیسیون همکاری‌های دو کشور، سند همکاری های سازمان توسعه تجارت ایران و دستگاه متولی تجارت زیمبابوه (ZIM TRADE) امضا شد. اما ارزش مبادلات تجاری دو کشور همچنان بسیار ناچیز است.
اهداف ایران در آفریقا
قاره آفریقا به دلایل سیاسی و فرهنگی یکی از مناطقی است که همواره از اولویت های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بود. اما اکنون این قاره در اولویت اقتصادی ایران نیز قرار گرفته است. در ۱۵ اسفند ۱۴۰۱، اولین اجلاس همکاری های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای غرب آفریقا در تهران برگزار شد. در این همایش نیاز‌های بازارهای غرب آفریقا و ظرفیت های ایران برای تامین این نیازها بررسی شد و راهکار‌هایی برای رفع موانع در حوزه های حمل نقل، انتقال بانکی، بیمه بین المللی، امور تجاری و گمرکی، سرمایه گذاری و پیمانکاری ارائه شد.
در حال حاضر ۴۰ درصد تجارت ایران با قاره آفریقا مربوط به کشورهای منطقه غرب آفریقا است. در سال ۱۴۰۱ از کل مجموع تجارت غیرنفتی، صادرات ایران به کشورهای آفریقایی به ارزش ۱.۲ میلیارد دلار بود. آفریقای جنوبی، موزامبیک، غنا، سودان، نیجریه، کنیا و ساحل عاج، هفت مقصد نخست کالاهای ایرانی به قاره آفریقا در سال ۱۴۰۱ بودند. به عقیده برخی تحلیلگران، فقر اطلاعات از فرصت‌های تجاری مکمل ایران و آفریقا، مانع مهم گسترش روابط تجاری دو طرف است.
بازی بزرگ در آفریقا
قاره آفریقا شامل پنجاه و چهار کشور است و از نظر وسعت و جمعیت دومین قاره بزرگ جهان است. نرخ بالای رشد جمعیت، منابع طبیعی فراوان و فرصت های اقتصادی و تجاری در این قاره، آفریقا را به مرکز رقابت جهانی تبدیل کرده است.
اتحادیه اروپا، ایالات متحده و چین در سال های اخیر تلاش های خود را برای ایجاد روابط اقتصادی، سیاسی و امنیتی در آفریقا افزایش داده اند و پیش بینی می شود رقابت بین این سه قدرت بزرگ جهانی در سالهای آینده تشدید خواهد شد. رویکرد قدرت ها به آفریقا ترکیبی از انگیزههای سیاسی – اقتصادی و نظامی است. آفریقا بخشی از پروژه کمربند – جاده است. سیاست جدید آمریکا در آفریقا نیز سرمایه گذاری بیشتر اقتصادی در قاره است. روسیه نیز برای افزایش نفوذ در سراسر آفریقا تلاش می کند.
رشد جمعیت آفریقا یکی از عوامل بزرگتر شدن بازار مصرف قاره محسوب میشود. آفریقا امروز حدود ۱۷ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می دهد. رشد جمعیت در آفریقا بیش از دوبرابر میانگین جهانی است. جمعیت قاره آفریقا تا سال ۲۰۵۰ دو برابر شده و به ۲.۵ میلیارد نفر خواهد رسید.
