در پایان مذاکرات وزرای خارجه ایران و پاکستان، چند سند اقتصادی به امضای مقامات دو کشور رسید. این اسناد شامل سند «برنامه راهبردی همکاری های تجاری ۵ ساله میان دو کشور برای سال های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۸»، سند «سومین جلسه کمیته مشترک سرمایه گذاری ایران و پاکستان» و «پروتکل همکاری های اقتصادی و تجاری دو کشور» می شدند. وزیر خارجه ایران همچنین از آمادگی کامل برای اجرا و نهایی کردن خط لوله گاز ایران و پاکستان (طرح آی پی موسوم به صلح) خبر داد. بر اساس نظر کارشناسان، اقتصاد ایران و پاکستان مکمل هستند و توسعه روابط تجاری و بازرگانی دو کشور، می تواند حتی روابط تهران و اسلام آباد را تا سطح روابط راهبردی ارتقا دهد.
زمینه های ارتقای روابط اقتصادی
محاسبات ساده اقتصادی نیز نشان می دهند ایران و پاکستان دارای زمینه های هم افزایی تجاری و ژئوپلتیک هستند. نه تنها انرژی، بلکه کالاهای تجاری و صنایع ایران قادر به تامین بسیاری از نیازهای پاکستان است. در همین حال پاکستان نیز با استفاده از موقعیت همجواری قادر به ارتقای جایگاه ژئواکونومیک خود در پیوند ایران با جنوب آسیا و حتی تامین برخی نیازهای تجاری ایران است.
به عقیده کارشناسان پاکستان یک کشور واردات‌محور است و همه کالاهای تولیدی ایران با قیمت و کیفیت مناسب اعم از کالاهای مصرفی، واسطه‌ای، مواد اولیه، نفتی و غیرنفتی، ظرفیت صادرات به این کشور را دارند. بازرگانان پاکستانی نیز از این فرصت برخوردار هستند که واسطه واردات کالاهای مورد نیاز و تحت تحریم برای ایران باشند.
در واقع ایران و پاکستان از زمینه توسعه روابط تجاری در سطح کلان و خرد برخوردار هستند. در جریان سفر اخیر رئیس جمهوری ایران به سیستان و بلوچستان، با حضور نخست وزیر پاکستان نخستین بازارچه مرزی مشترک ایران و پاکستان در مرز «پیشین ـ مند» افتتاح شد. بر اساس توافق دو کشور ۶ بازارچه مرزی دیگر برای ارتقای داد و ستد و تبادل مرزی بین مرزنشینان ایران و پاکستان افتتاح خواهد شد.
در همین حال عدم برخورداری پاکستان از منابع انرژی، در کنار نزدیکی جغرافیایی این فرصت را در اختیار این کشور قرارداده است که با هزینه و زیرساخت کم هزینه انرژی و به ویژه برق و گاز خود را از ایران تامین کند. مطابق قراردادی که پیشتر برای تبادل برق بین ایران و پاکستان روی خطوط ۱۳۲ کیلوولت به امضا رسیده، میزان مبادلات ۱۰۰ مگاوات افزایش و به ۲۰۰ مگاوات خواهد رسید. این در حالی است که با اجرای فاز دوم و احداث ۷۰ کیلومتر خط ۲۳۰ کیلوولت در پاکستان، توان انتقال نیرو بین دو کشور در آینده نزدیک به ۴۰۰ مگاوات ارتقا می‌یابد.
موانع تجاری موجود
ایران رقبای تجاری با نفوذی چون چین و ترکیه در بازار پاکستان دارد. اما تاکنون فقدان اراده برای گسترش روابط تجاری مانع بزرگتری برای ارتقای روابط اقتصادی دو کشور بوده است. به نظر می رسد اسناد اقتصادی امضا شده در جریان سفر وزیر خارجه ایران به پاکستان می تواند ناظر بر رفع این مانع و موانع اجرایی باشد.
ایران و پاکستان دارای موافقتنامه تجارت ترجیحی هستند اما موانع تعرفه ای همچنان یکی از موانع گسترش روابط بازرگانی دو کشور است و چندبار این موافقتنامه در عمل تعلیق شده است. در همین حال با استناد به آمارهای رسمی، میزان مبادلات غیررسمی شامل قاچاق بین ایران و پاکستان بسیار بیشتر از تبادلات رسمی است. بخش قابل توجهی از قاچاق از ایران به پاکستان، سوخت است.
این در حالی است که رقابت هند و پاکستان نیز مانع توسعه مهمترین پروژه انتقال گاز ایران به پاکستان و هند شده است. این خط لوله که قرار بود میان اسلام آباد و دهلی نو صلح برقرار کند و خط لوله ای برای دوستی بود، پس از عدم توافق میان پاکستان و هند در مرز پاکستان متوقف شد و اکنون از این طرح به خط انتقال ایران-پاکستان یا آی پی یاد می شود.
مشکلات موجود در سیستم بانکی ایران و تحریم های بانکی نیز از دیگر موانع روابط اقتصادی دو کشور محسوب می شود. بر این اساس، در رابطه تهران و اسلام آباد نیز ساز و کار تجارت تهاتری برای جبران بخشی از موانع فعال شده است.
موضوع دیگر به رقابت ژئواکونومیک میان دو کشور باز می گردد. بندر گوادر به عنوان رقیب بندر چابهار معرفی می شود، این در حالی است که به عقیده کارشناسان هر دو بندر ظرفیت تبدیل به ایستگاه های مهم در کریدور شمال-جنوب را برخوردارند.
تهران و اسلام آباد در سال های اخیر توجه بیشتری به گسترش همکاری‌های ترانزیتی از طریق بندر کراچی داشته اند. سفر وزیر خارجه ایران به کراچی به دنبال چند سفر هیات های اقتصادی مختلف ایرانی به این شهر بندری پاکستان و بررسی زمینه های افزایش تراز تجاری دو کشور بوده است.
