عربستان سعودی در حال برگزاری مذاکرات صلح مربوط به جنگ اوکراین و روسیه است. مقامات حدود ۴۰ کشور از جمله آمریکا و چین در جده حضور دارند و از نزدیک ناظر بر این مذاکرات هستند. پیشتر رسانه ها گمانه زنی کرده بودند که در این نشست که فردا نیز ادامه خواهد داشت، ۱۰ موضوع فرعی از جمله امنیت غذا و انرژی، آزادی زندانیان، امنیت محیط زیست و امکان تشکیل دادگاه جرائم جنگی نیز بررسی می‌شود.
اما همزمان با این نشست همچنان بسیاری از ناظران با این پرسش ها مواجه هستند:
چرا عربستان تصمیم به میانجیگری بین دو کشور گرفته است؟
چرا در میان سایر بازیگرانی مانند چین، ترکیه، برزیل و برخی کشورهای آفریقایی که درخواست میانجیگری ارائه کردند، عربستان توانست این نشست را به مرحله برگزاری برساند؟
و در نهایت اینکه نشست جده چه دستاوردهایی برای پایان جنگ در اوکراین خواهد داشت؟
انگیزه عربستان از میانجیگری
بسیاری از ناظران بین المللی درباره تغییر استراتژی منطقه ای و بین المللی عربستان توافق نظر دارند و بسیاری از تحولات در سیاست خارجی این کشور نسبت به ایران، ایالات متحده، چین، ترکیه، سوریه و غیره را در این راستا و تلاش برای ارتقای جایگاه بین المللی عربستان تحلیل می کنند. میانجیگری در جنگ پر دامنه اوکراین نیز در چارچوب همین تلاش‌ها ارزیابی می شود. عربستانی که روزگاری به حمایت از گروه های تروریستی و جنگ های نیابتی متهم بود، اکنون نه تنها با رقبای خود قصد مصالحه دارد، بلکه در یکی از مهمترین بحران های جهانی قصد مداخله صلح آمیز دارد. ارائه این چهره جدید از عربستان، فارغ از نتیجه نشست اوکراین، قطعا مزیت ها و دستاوردهایی برای ریاض خواهد داشت.
تفاوت عربستان با سایر میانجیگران
پیش از عربستان، بازیگرانی چون چین، ترکیه، برزیل و برخی کشورهای آفریقایی و حتی ایران در دو سال گذشته برای میانجیگری در جنگ روسیه و اوکراین اعلام آمادگی کرده بودند. اما آنچه مانع برگزاری هر نوع نشستی در این باره شد مخالفت صریح و جدی آمریکا بود. برخی تحلیلگران به شاخص هایی درباره بی طرفی عربستان در جنگ اوکراین یا روابط مثبت این کشور با هر دو طرف اشاره دارند، اما در میان کشورهای داوطلب میانجیگری هم این شاخص ها وجود داشت. اما نکته حائز اهمیت این بود که آمریکا تمایلی به اعطای این نقش به هیچ کدام از آن کشورها حتی ترکیه نداشت.
به نظر می رسد می توان حتی ارتباط معناداری بین سفر جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا به جده و پس از آن اعلام آمادگی عربستان برای برگزاری نشست بین المللی صلح اوکراین یافت. به روایت رسانه های غربی عربستان با درخواست های متعددی از ایالات متحده درباره مواضع منطقه ای و بین المللی مواجه است، اما شروط سختی برای واشنگتن تعیین کرده است. در واقع اعطای نقش میانجیگری درباره صلح اوکراین از سوی آمریکا را می توان تلاشی برای تقریب قلوب بین ریاض و واشنگتن محسوب کرد.
هر چند دستور کار نشست صلح اوکراین در عربستان نسبت به طرح های قبلی از جمله طرح کلی چین عملیاتی تر است، اما آنچه برای برگزاری این نشست تعیین کننده تر بود، موافقت آمریکا بود.
دستاوردهای احتمالی نشست جده
در حالی که از روسیه نماینده ای در مذاکرات صلح اوکراین در عربستان حضور ندارد، گفته می شود ۱۰ موضوع فرعی از جمله امنیت غذا و انرژی، آزادی زندانیان، امنیت محیط زیست و امکان تشکیل دادگاه جرائم جنگی در این نشست مورد بحث قرار خواهد گرفت. در واقع به نظر می رسد این نشست بیشتر جنبه ارائه یک بسته پیشنهادی برای روسیه دارد. عربستان اعلام کرده است نتیجه این نشست را به اطلاع روسیه خواهد رساند. برخی تحلیلگران با توجه به توافق های نفتی ریاض و مسکو امیدوارند، عربستان توانایی جلب مشارکت روسیه درباره اجرایی سازی تصمیمات جده درباره جنگ اوکراین داشته باشد. بر اساس مجموع جوانب نیز می توان گفت احتمالا روس ها نیز در چانه زنی با عربستان حداقل به اجرای بخشی از پیشنهادهای نشست بین المللی صلح اوکراین تمایل نشان دهند.
نکته حائز توجه دیگر این است که جنگ اوکراین ابعاد بسیار گسترده ای در اعماق منازعه تاریخی، ژئوپلتیک، ایدئولوژیک بین روسیه و غرب دارد. موضوعی که باعث شده است علی رغم سنتی که برای هر بحران بین المللی وجود دارد و برای هر بحران معمولا از سازمان ملل و شورای امنیت نماینده ویژه جهت میانجیگری و کاهش تنش ها انتخاب می شود، این اتفاق برای اوکراین رخ ندهد. در واقع میانجی گری عربستان یا هر بازیگر دیگری فعلا در حد کمک به جلوگیری از بغرنج تر شدن بحران و حتی به عبارت دیگر طولانی تر شدن جنگ فرسایشی است.
علاوه بر این، لازم به توجه است که در بین محورهای مذاکرات جده هیچ اشاره ای به اختلافات سرزمینی و ژئوپلتیک که مهمترین مانع توافق صلح و در واقع عامل و انگیزه اصلی جنگ بوده نشده است. در واقع بانیان عربستانی مذاکرات صلح اوکراین نیز به خوبی اشراف داشتند که نباید از نشست جده انتظار صلح و آتش بس بین دو طرف روسی و اوکراینی داشته باشند.
