عراق در چند دهه جنگ و با هزینه‌های سیاسی، انسانی، اقتصادی و امنیتی که در دوران اشغال توسط آمریکا پرداخت، باید به این تجربه رسیده باشد، افزایش نقش‌آفرینی بازیگران فرامنطقه‌ای در این کشور نه‌تنها به معنای تأمین یا تضمین امنیت این کشور نیست، بلکه به معنای تخریب همه دستاوردهای سیاسی و امنیتی است که برای آنها بهای زیادی پرداخته شده است.
نویسنده: جعفر شعردوست
تلاش‌های مستمر فرانسه برای افزایش نفوذ در عراق ادامه دارد. این کشور از هر مناسبتی برای ارتقای جایگاه در میان شرکای خارجی بغداد استفاده می‌کند و در تازه‌ترین دور تلاش‌ها، برای در اختیار گرفتن ابتکار عمل در نشست پیشرو «همسایگان عراق» رایزنی‌های خود را افزایش داده است. دخالت در تعیین دستور جلسه برای نشست و همچنین تعیین مدعوین و مشارکت‌کنندگان از جمله محورهای رایزنی‌های محرمانه، مستقیم و غیرمستقیم پاریس با بغداد و برخی پایتخت‌های دیگر است.
ابتکار کنفرانس «همسایگان عراق» پس از سقوط نظام بعثی و تشکیل ساختار سیاسی جدید در عراق شکل گرفت. هدف از کنفرانس برگزاری نشست کشورهای هم‌جوار، اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد و کشور بزرگ صنعتی برای کمک به عراق برای گذار دموکراتیک به یک دولت باثبات و توسعه‌یافته بود. برخی دستور کارهای این کنفرانس که در بیست سال گذشته سالانه در سطوح مختلف سران، وزرای خارجه و کارشناسی برگزار می‌شود شامل مبارزه با اختلافات فرقه‌ای و مذهبی، خلع سلاح و انحلال گروه‌های شبه‌نظامی، حفظ تمامیت ارضی عراق، حل‌وفصل مسائل عراق با همسایگان و تعیین مکانیزم‌های همکاری با عراق در اهداف تعیین شده بود.
تا زمانی که آمریکا در عراق حضور نظامی داشت، تعیین میزبان کنفرانس، تعیین دستور کار، تعیین مدعوین کنفرانس و خط‌مشی‌گذاری برای پیاده‌سازی توافق‌ها، تحت‌تأثیر نفوذ واشنگتن در بغداد بود. اما هم‌زمان با آغاز بحث خروج آمریکا از عراق، تلاش‌های فرانسه برای قرارگرفتن در خلأ ناشی از کاهش تمرکز آمریکا بر عراق آغاز شد. با افزایش مناسبات پاریس و بغداد، تلاش فرانسه برای خط‌مشی‌گذاری بر کنفرانس همسایگان عراق در فرمت جدید و با نام کنفرانس بغداد نیز افزایش مضاعف یافت.
در واقع رفتارهای فرانسه درباره مداخله در حذف بازیگران منطقه‌ای از کنفرانس بغداد مسبوق به سابقه است. فرانسه در کنفرانس سال قبل نیز تلاش داشت ایران و ترکیه را از لیست مدعوین حذف کند. اینک نیز درحالی‌که با عادی‌سازی روابط سوریه با کشورهای منطقه، انتظار می‌رود سوریه یکی از مدعوین نشست آینده همسایگان بغداد باشد و دعوت از سوریه در برنامه بغداد قرار داشته باشد، اما این برنامه تحت‌تأثیر مداخله فرانسه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. این در حالی است که عراق پرونده‌های حل نشده زیادی با همسایگان دارد و نقش هر کدام از همسایگان و بازیگران منطقه‌ای، به‌ویژه همکاری عراق و سوریه که هنوز در معرض تهدید تروریسم و افراط‌گرایی قرار دارند، در حل‌وفصل مسائل عراق و تقویت صلح و ثبات در این کشور بسیار مهمتر از بازیگران فرامنطقه‌ای است.
ایران به‌عنوان همسایه عراق که در کمک به این کشور در جنگ علیه تروریسم پیشقدم و پیشرو بود، بر حضور همه کشورهای هم‌جوار عراق در نشست همسایگان بغداد تأکید دارد. حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران در دیدارها و رایزنی‌ها اخیر منطقه‌ای در عربستان سعودی، سوریه، لبنان و دیدار با وزیر خارجه ترکیه در تهران، با تأکید بر اهمیت همکاری‌های منطقه‌ای برای صلح و امنیت، با تأکید بر حمایت از عراق و سوریه، خواستار ابتکار منطقه‌ای برای اجماع درباره صلح درون‌زا در منطقه شد.
اما با افزایش مداخله بازیگران فرامنطقه‌ای از جمله فرانسه، بیم آن می‌رود فرصت اجماع در منطقه از بین برود. دلایل و انگیزه‌های فرانسه از سیاست‌های مداخله‌جویانه در عراق را می‌توان از زوایای مختلفی تحلیل و ارزیابی کرد. یکی از پرسش‌های محوری دراین‌رابطه این است که فرانسه در تلاش است جایگاه آمریکا در عراق را از آن خود کند و یا در تقسیم کار مشخصی با آمریکا در خاورمیانه مشارکت دارد؟ از سوی دیگر افزایش اثرگذاری فرانسه در روابط عراق و همسایگان نیز چه پیامدهایی خواهد داشت؟
فرانسه در چند دهه گذشته نشان داده برخلاف شرکای دیگر اروپایی خود از سیاست کسب منزلت و حفظ پرستیژ بین‌المللی در برابر آمریکا پیروی می‌کند. در واقع سیاست فرانسه در قبال عراق را می‌توان در راستای تلاش این کشور برای ارتقای جایگاه و نقش بین‌المللی در جهان چندقطبی آینده نیز تفسیر کرد. از همین رو فرانسه به دنبال متحدان جدید در غرب آسیا، تمرکز ویژه‌ای روی عراق متحد سنتی خود دارد.
در دوران حکومت صدام حسین، فرانسه جزو کشورهایی بود که با عراق روابط سیاسی و اقتصادی در سطح مشارکت راهبردی داشت. در دوران حکومت صدام حسین، روابط وی با ژاک شیراک بسیار شخصی و دوستانه بود. فرانسه کشوری بود که رآکتور هسته‌ای آزمایشی در نزدیک بغداد ساخت و در ساخت بسیاری از پروژه‌های صنعتی و کلان نیز با ما به‌ازای سیاسی و اقتصادی مشارکت فعال داشت. در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، فرانسه ضمن در اختیار قراردادن پیشرفته‌ترین سلاح‌ها به رژیم صدام حسین، از هیچ کمک سیاسی و نظامی دیگر از بغداد علیه تهران دریغ نکرد.
روشن است کاخ الیزه در امتداد اهداف بین‌المللی و منطقه‌ای سنتی فرانسه، نیازمند مهار و کنترل روابط عراق با همسایگان است که به طور تجربی نتیجه آن چیزی جز افزایش ناامنی در عراق نیست. مهمترین راهبرد فرانسه برای افزایش نفوذ در بغداد، مهار ایران است. جنگ با تروریسم با تمام هزینه‌هایی که برای ایران داشت، نفوذ منطقه‌ای ایران در خاورمیانه را افزایش داد. افزایش نفوذ و نقش‌آفرینی ایران در عراق به معنای پیوندی راهبردی می‌تواند باشد که نفوذ غرب از جمله فرانسه در خاورمیانه را بیش‌ازپیش تضعیف می‌کند. از سوی دیگر رقابت با ترکیه را نیز می‌توان از انگیزه‌های فرانسه در عراق محسوب کرد. هر چند ترکیه و فرانسه اعضای ناتو هستند، اما سیاست‌های منطقه‌ای آنکارا در رقابت با اروپایی‌ها و از جمله فرانسه قرار دارد.
این در حالی است که عراق همچنان مسائل بلاتکلیفی با همسایگان دارد که نیازمند رایزنی‌های منطقه‌ای بغداد با همسایگان است. از جمله این پرونده‌ها می‌توان به مسائل آبی با ایران و ترکیه، فعالیت‌های (پ ک ک)، تردد تروریست‌ها در مرزهای عراق و سوریه، پروژه بازآفرینی گروه‌های تروریستی و موضوع اسرائیل اشاره کرد.
بدین لحاظ کنفرانس بغداد که در روزهای آینده برگزار خواهد شد، از اهمیت زیادی برخوردار است. در همین حال برای مهمترین چالش‌های جاری منطقه‌ای حضور ایران، ترکیه و سوریه در کنفرانس همسایگان بغداد ضروری است. هر چند در نشست‌های پیشین همسایگان عراق، تمام تفاهم‌ها و خواسته‌های بغداد و کشورهای همسایه به اهداف خود دست نیافته است، اما فصل ممیزه نشست پیشرو با نشست‌های قبلی این است که تفاهم منطقه‌ای بیشتری درباره درون‌زا بودن امنیت در خاورمیانه و مشارکت همسایگان وجود دارد. البته اگر آمریکا و فرانسه بگذارند! یا به عبارت درست‌تر، اگر بغداد واقعاً به دنبال تأمین امنیت عراق باشد.
امیرعبداللهیان پس از دیدار با مقامات عربستانی نیز در اظهارات رسانه‌ای گفت: «منطقه وارد یک صفحه جدیدی از همکاری‌های چندجانبه خواهد شد و یک فرصت جدیدی است. لذا درکی به وجود آمده است که منطقه با نگاه به امنیت درون‌زا و بدون تکیه بر بیگانگان می‌تواند در مسیر توسعه برای همه گام بردارد و همه طرف‌ها در منطقه باید از مزایای این رویکرد جدید استفاده کنند. اولویت ایران نیز همکاری نیرومند با همسایگان است»
عراق در چند دهه جنگ و با هزینه‌های سیاسی، انسانی، اقتصادی و امنیتی که در دوران اشغال توسط آمریکا پرداخت، باید به این تجربه رسیده باشد، افزایش نقش‌آفرینی بازیگران فرامنطقه‌ای در این کشور نه‌تنها به معنای تأمین یا تضمین امنیت این کشور نیست، بلکه به معنای تخریب همه دستاوردهای سیاسی و امنیتی است که برای آنها بهای زیادی پرداخته شده است.
دیدگاه های بیان شده در این یادداشت متعلق به نویسنده بوده و الزاما منعکس کننده دیدگاه و مواضع ایران نوانس نیست.
