در فاصله کمتر از یک هفته پس از تبادل زندانی بین ایران و آمریکا و آزادسازی پول بلوکه شده ایران در کره جنوبی، اظهار نظرهای مثبتی در زمینه گفتگوهای برجامی و رفع تحریم ها از مقامات مختلف شنیده شده است؛ امری که گمانه زنی ها در خصوص تسری فضای توافق تبادل زندانی به سایر موضوعات را پررنگ تر می کند.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران بامداد یکشنبه در دیدار با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل با اشاره به روند گفتگوهای برجامی گفت: «تبادل پیام ها با آمریکا ادامه دارد و طرح سلطان عمان هم همچنان روی میز هست و اگر طرفهای مقابل آماده باشند، ما برای بازگشت به برجام جدی هستیم تا در چارچوب ابتکار عمان همه طرفها به تعهدات خود در برجام برگردند.»
رئیس جمهور ایران نیز پیشتر در دو مقطع صراحتا به این مقوله اشاره کرد. ابراهیم رئیسی در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل که یک روز پس از تبادل زندانی انجام شد، گفت: « آمریکا باید با اعتمادسازی اثبات کند که دارای حسن نیت است و اراده واقعی برای عمل به تعهدات خود و نهایی کردن مسیر را دارد.»
او در پایان سفر خود به نیویورک و در نشست خبری با حضور رسانه های خارجی با صراحت بیشتری به این موضوع اشاره کرد و گفت: «اگر آمریکایی‌ها آماده عمل به تعهدات‌شان باشند، زمینه برای پیشرفت تعاملات و رسیدن به یک توافق خوب فراهم خواهد شد.»
بر اساس شواهد و این اظهارات، ایران علاوه بر تبادل پیام غیرمستقیم با آمریکا، به تعامل با طرف های اروپایی نیز در این زمینه پرداخته است. علی باقری، مذاکره کننده ارشد ایرانی روز یکشنبه در نیویورک با مدیران سیاسی فرانسه، آلمان و انگلیس در نیویورک دیدار و در خصوص موضوعات مختلفی از جمله مذاکرات رفع تحریم‌ها گفتگو کرد. این سه کشور اروپایی از اعضای برجام هستند.
باقری دو روز پس از آن با انریکه مورا، نماینده اتحادیه اروپا در مذاکرات احیای برجام ملاقات کرد که در آن دیدار هم موضوعات مربوط به برجام و رفع تحریم ها مورد گفتگو قرار گرفت. بنا به گفته مذاکره کننده ارشد ایرانی، قرار است رایزنی ها ادامه پیدا کند.
اما اظهارات در خصوص این گفتگوها صرفا به مقامات ایرانی محدود نبود. انریکه مورا روز شنبه در توییتی به دیدارهای خود با علی باقری و آبرام پیلی، معاون نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران اشاره کرد و نوشت که موضوع برجام، طبق معمول، در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل مطرح شد. او با اشاره به جمع بندی گروه اروپایی و اتحادیه اروپا، در نهایت نوشت که بدیل و جایگزینی برای برجام وجود ندارد.
جوسپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از جمله مقاماتی بود که در روزهای ابتدایی حضور خود در نیویورک با وزیر خارجه ایران دیدار کرد. او در بخشی از توییت خود درباره ملاقات با مقام ایرانی بر «لزوم یافتن راه حل دیپلماتیک برای موضوع هسته ای از طریق برجام» تاکید کرد.
محمد بن عبدالرحمن، نخست وزیر قطر که همزمان وزیر خارجه این کشور نیز است، روز جمعه ۲۲ سپتامبر، در توییتی با اشاره به دیدارش با وزیر خارجه ایران در نیویورک، نوشت که در ملاقات با همتای ایرانی در خصوص آخرین تحولات در زمینه مذاکرات هسته ای گفتگو کرده است. قطر یکی از میانجی های مهم در زمینه تبادل زندانی ایران و آمریکا بود، معامله ای که دوشنبه هفته گذشته به سرانجام رسید.
محمد الخلیفی، معاون وزیر خارجه قطر نیز روز سه شنبه با علی باقری در نیویورک دیدار کرده بود. بر اساس روایتی که وزارت خارجه قطر ارائه کرده در این جلسه درباره تلاش های مربوط به گفتگوهای بازگشت به برجام نیز تبادل نظر صورت گرفته بود.
بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان که کشورش آغازگر میانجی گری میان ایران و آمریکا در زمینه تبادل زندانی بود، در نیویورک گفته است: « تبادل اخیر زندانیان بین دو کشور به گفت‌وگوهای بیشتر و روابط نزدیک‌تر در ماه‌های آینده منجر خواهد شد.» این مقام عمانی درباره توافق هسته‌ای و گفت‌وگوها بر سر بازگشت تمامی طرفها به برجام گفت: «این بهترین توافقی است که داریم.»
خبرگزاری رویترز پیشتر به نقل از دو منبع نوشته بود مقامات قطری با طرف های ایرانی و آمریکا در نیویورک دیدار کرده و بحث فراهم کردن زمینه برای گفتگوهای آتی به منظور رسیدن به «تفاهمی» در خصوص موضوع هسته ای را مطرح کرده اند.
برآیند گزاره های فوق نشان می دهد که تبادل زندانی بین ایران و آمریکا بیش از پیش فضای مستعدی برای بسط گفتگوها به سایر حوزه ها ایجاد کرده است. بر اساس شواهد و اظهارات مقامات رسمی، این گفتگوها ناظر به رفع تحریم ها و موضوع هسته ای ایران است. تقریبا فصل مشترک اظهارات مقامات ایرانی، اروپایی و منطقه ای، چارچوب برجام است.
وزیر خارجه ایران نیز بارها بر آمادگی تهران برای گفتگوها بر اساس سند سپتامبر تاکید کرده است که اشاره به پیش نویس گفتگوهای وین در تابستان ۲۰۲۲ دارد. مقامات آمریکایی اگر صراحتا چنین چارچوبی را تایید نکرده باشند، برخلاف گذشته آن را رد نکرده اند. یکی از مواردی که لابلای سطور مورد تاکید قرار گرفته، تبادل پیام بین ایران و آمریکا است. این گزاره نشان می دهد که پس از تغییر سیاست محسوس سه کشور اروپایی در قبال ایران طی یک سال گذشته، روند گفتگوها همانند مذاکرات برجام، دست کم تا به اینجای کار، بر گفتگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا استوار بوده است. هر چند که در نیویورک رایزنی های موازی با طرف های اروپایی نیز صورت گرفت. اما اینکه در ادامه تا چه حد اروپایی ها، نقش خود را در این فرآیند پررنگ تر کنند، بستگی به کیفیت تعامل آنها با تهران خواهد داشت.
دولت جو بایدن در آمریکا تا کنون نتوانسته است تصمیمی برای بازگشت به برجام اتخاذ کند. سوالی که مطرح می شود این است که آیا با نزدیک شدن به فصل انتخابات در این کشور، دولت آمریکا قادر به تصمیم گیری در زمینه احیای برجام خواهد بود یا خیر. بعضا در برخی از منابع غربی از واژه «تفاهم» استفاده می شود؛ فرآیندی که شاید برای دور زدن کنگره و فرار از انتقادهای مخالفان در آمریکا باشد. اما ایران به صراحت، هر گونه توافق موقت را رد کرده است.
