«سید ابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور ایران در راس یک هیأت عالی‌رتبه سیاسی-اقتصادی عازم مسکو شد. این سفر به دعوت رسمی «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه انجام می‌شود.
این دومین سفر رئیسی در چارچوب روابط دوجانبه به روسیه است. رئیسی ۲۹ دی ماه ۱۴۰۰ (۱۹ ژانویه ۲۰۲۲) و قبل از آغاز جنگ اوکراین، به مسکو سفر کرده و با همتای روس خود در کاخ کرملین دیدار و رایزنی داشت.
رایزنی در خصوص مسائل دوجانبه از جمله توسعه تعاملات اقتصادی و نیز گفت‌وگو در خصوص موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی به‌ویژه موضوع فلسطین و تحولات غزه اصلی‌ترین دستور کار رئیس‌جمهور ایران در این سفر یک‌روزه خواهد بود.
روسای‌جمهور روسیه و ایران ۲۴ مهرماه (۱۶ اکتبر) در گفت‌وگویی تلفنی درباره روابط دوجانبه، موضوعات منطقه‌ای و بین المللی تبادل نظر داشتند.
ایران و روسیه در سال‌های اخیر تلاش‌‌های زیادی برای گسترش روابط داشتند. کانون تمرکز نیز بیشتر بر مناسبات سیاسی و اقتصادی بوده است. اما شواهد نشان می‌دهد رشد روابط در این دو حوزه ناتراز است. با وجود گرایش سیاسی بیشتر، حجم روابط اقتصادی رشد متناسبی نداشته است.
در ۸ سال گذشته، توافقنامه‌های زیادی برای ایجاد زیربنای حقوقی همکارهای اقتصادی ایران و روسیه منعقد شده، اما آمارها نشان می‌دهد رابطه اقتصادی دو کشور همچنان کمتر از ۲ میلیارد دلار است.
در ۸ ماه اول سال ۱۴۰۲ (۸ماه از ۲۰۲۳) حجم روابط اقتصادی ایران و روسیه صرفا ۱.۷ میلیارد دلار بوده است.
سفر رسمی رئیس جمهور ایران به مسکو، می‌تواند از جنبه‌های مختلف برای گسترش همکاریهای دو جانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی ثمربخش باشد.
به نظر می‌رسد در سفر رئیس جمهور ایران به روسیه نیز ضمن توجه به مدیریت و تقویت همکاریهای منطقه‌ای و بین‌المللی، تمرکز بیشتر بر توسعه همکاریهای اقتصادی دوجانبه باشد.
توافق درباره اجرای پروژه‌های مشترک در حوزه‌های حمل و نقل و انرژی، از مهمترین توافق‌های سال‌های اخیر بوده است. اما روابط تجاری و بازرگانی همچنان با موانع زیادی روبرو است.
در جریان سفر روز سه‌شنبه «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه ایران به مسکو به منظور شرکت در نشست وزرای خارجه کشورهای حاشیه دریای خزر، وزرای خارجه ایران و روسیه بیانیه مشترکی درباره شیوه‌های مقابله با تحریم امضا کردند.
این سند «اعلامیه فدراسیون روسیه و جمهوری اسلامی ایران درباره راه‌ها و روش‌های مقابله، کاهش و جبران پیامدهای منفی اقدامات قهری یکجانبه» نامیده می‌شود.
وزیر امور خارجه ایران درباره سند امضا شده با روسیه گفت: «ایران در حدود ۳ سال گذشته، ابتکاری درباره ایجاد یک اتحادیه از کشورهای تحت تحریم‌های یکجانبه آمریکا یا غرب مطرح کرد که در چارچوب آن می‌توان مقابله منظم و سازمان یافته با تحریم کنندگان انجام داد و تحریم‌ها را خنثی کرد. سند امضا شده در مسکو، در راستای این ابتکار است.»
مهمترین مفاد بیانیه مشترک ایران و روسیه را می توان چنین برشمرد:
- اتخاذ تدابیر قهری یکجانبه توسط هر کشوری، غیرقانونی و مغایر با منشور ملل متحد است.
- دارایی‌های عمومی و خصوصی اعم از حساب‌های بانکی، اوراق قرضه، مستغلات و اماکن و تأسیسات کنسولی و دیپلماتیک، از مصونیت برخوردار است.
- دولتی که در نتیجه اقدامات قهری یکجانبه باعث آسیب اقتصادی یا مالی می‌شود، مسئول اصلی جبران خسارت و غرامت است.
- روسیه و ایران باید نقشه راهی برای کاهش اثر تجارت بین المللی به ارزهای ملی خود تهیه کنند.
توافق درباره مقابله با تحریم ها در حالی است که یکی از مهمترین محورهای مذاکرات مقامات ایران و روسیه در سال‌های گذشته که همچنان با چالش‌های جدی مواجه است، بحث موانع بانکی است. تنوع بخشیدن به اقلام صادراتی ایران به روسیه نیز یکی دیگر از مباحث باز بین دو کشور است.
البته همچنان نمی‌توان از اهمیت پروژه‌های کلان همکاریهای دو کشور صرف نظر کرد. تکمیل فازهای ۲ و ۳ پروژه نیروگاه اتمی بوشهر، ساخت راه‌آهن رشت – آستارا (در چارچوب کریدور شمال-جنوب) و قرارداد خرید جنگنده‌های سوخو ۳۵، از توافقنامه‌های باز بین ایران و روسیه است.
تهران و مسکو در یک سال گذشته به همکاریهای نظامی-امنیتی دو جانبه، چه در زمینه معامله تسلیحاتی، چه همکاری های فنی و آموزشی علاقه زیادی نشان داده‌اند. این حوزه‌ها نیز می‌تواند از محورهای دیگر مذاکره روسای جمهور ایران و روسیه در مسکو باشد.
اما یکی از موضوعاتی که کما فی السابق بر روابط ایران و روسیه سایه انداخته، تاخیر روس‌ها در انجام تعهدات و توافقات است که نه تنها افکار عمومی را نسبت به روسیه بدبین تر می‌کند، بلکه باید مورد توجه دولت ایران نیز باشد و در توافق‌های بعدی ضمانت‌های بیشتری مطالبه کند.
سفر رئیسی به مسکو در حالی انجام می‌شود که پوتین روز گذشته در سفر کوتاه و یک روزه به امارات و عربستان، با سران همسایگان ایران در خلیج فارس دیدار و رایزنی داشت.
رئیس‌جمهور روسیه در امارات با «محمد بن زاید» رئیس امارات درباره چشم‌انداز همکاریهای دوجانبه و وضعیت منطقه گفتگو کرد. حجم روابط تجاری روسیه و امارات در سال ۲۰۲۲ حدود ۸.۵ میلیارد دلار بوده است.
رئیس جمهور روسیه در ریاض نیز با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی دیدار کرده و درباره تجارت، سرمایه‌گذاری و سیاست بین‌الملل گفتگو کرد. حجم روابط تجاری روسیه و عربستان در سال ۲۰۲۲ حدود ۱.۶ میلیارد دلار بوده است.
روس‌ها تلاش می‌کنند در معادلات خاورمیانه و خلیج فارس ایفای نقش بیشتری داشته و در این راستا هم دیپلماسی اقتصادی فعال و هم دیپلماسی سیاسی-امنیتی فعالی در حاشیه جنوبی خلیج فارس دارند و روابط خوبی با بازیگران مهم منطقه از جمله عربستان، امارات متحده، مصر و قطر شکل داده‌اند.
روسیه در سال ۲۰۲۴ ریاست بریکس را بر عهده خواهد داشت و احتمالا در نشست روسای جمهور ایران و روسیه در کرملین، همکاریهای دو کشور در چارچوب بریکس نیز مطرح خواهد شد.
همکاریهای ایران و روسیه در چارچوب سازمان شانگهای، بریکس و اتحادیه اوراسیا از جمله موضوعاتی است که می‌تواند به گسترش همکاریهای اقتصادی دو کشور کمک کند.
