تابستان ۱۳۹۴ بود خبرنگاری در مصاحبه تلویزیونی از ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه پرسید: «آیا ایران متحد روسیه است؟» پوتین پاسخ داد: «روسیه تنها دو متحد دارد ارتش و نیروی دریایی». این سخن پوتین به سیاست خارجی الکساندر سوم امپراتور قرن نوزدهم روسیه اشاره داشت.
اکنون دو فروند شناور نیروی دریایی ارتش ایران در رژه سالانه روز نیروی دریایی روسیه مشارکت دارند. این رژه امروز یکشنبه هشتم مردادماه ۱۴۰۲ با حضور ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و مقامات بلندپایه دفاعی ۲۱ کشور جهان در سن‌پترزبورگ برگزار می‌شود. امیر دریادار شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش ایران به عنوان نماینده ایران در این رژه حضور دارد.
رژه روز نیروی دریایی روسیه هر ساله در آخرین یکشنبه ماه جولای برگزار می شود. اما تدابیر، گستردگی و بازتاب های رژه دریایی امسال را باید بر اساس رقابت های ژئواستراتژیک قدرت ها و نقش دریاها در این رقابت ها دیدبانی و ارزیابی کرد.
چالش های دریایی روسیه
روسیه علاوه بر دریای سیاه، با اقیانوس آرام شمالی و اقیانوس منجمد شمالی و نیز با دریای خزر و دریای بالتیک مرز آبی دارد؛ به عبارت دیگر، این کشور ضمن داشتن مرز زمینی با ۱۴ کشور آسیایی و اروپایی، با کشورهای پیرامون دریای برینگ، دریای ژاپن، دریای خزر، دریای سیاه و دریای بالتیک ارتباط دریایی دارد. این موقعیت به دنبال منافع و فرصتهایی که برای آن ایجاد میکند، چالشهایی نیز به همراه می‌آورد. به ویژه در مقطعی که روسیه در جنگ اوکراین در حال مبارزه با یک اتحاد بزرگ غربی است.
بر این اساس، در دکترین دریایی و دکترین نظامی روسیه، نیروی دریایی روسیه به عنوان یکی از ارکان مهم دفاعی این کشور محسوب می شود. چنانچه نیروی دریایی شوروی نقش کلیدی در پیمان ورشو در مقابله با پیمان ناتو بازی می‌کرد، روسیه در راستای سیاست های ملی، منطقه ای و بین المللی خود بر بسط و تقویت ناوگان های دریایی خود در اقصی نقاط جهان از دریای شمال، اقیانوس آرام، بالتیک و دریای سیاه و ناوگان خزر تاکید دارد.
جنگ اوکراین و نبرد دریایی احتمالی
یکی از پیامدهای جنگ اوکراین، تشدید تنش در دریای سیاه است و این به منزله افزایش نگاه امنیتی روسیه به آبهای مجاور، به ویژه دریای سیاه است. خروج روسیه از توافقنامه صادرات غلات اوکراین از دریای سیاه نیز باعث تشدید تنش‌ها پیرامون این دریا شده است. ۴ مرداد (۲۶ جولای ) سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ناتو اعلام کرد که در پی خروج روسیه از توافق غلات، فعالیت‌های اطلاعاتی در دریای سیاه را تشدید خواهد کرد. در بیانیه ناتو آمده است: «ناتو و هم پیمانان عملیات نظارت و جمع آوری اطلاعات در منطقه دریای سیاه را از طریق پروازهای دوره‌ای و پهپادها افزایش می دهند».
در همین حال، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، شنبه ۷ مرداد در یک کنفرانس مطبوعاتی بر آمادگی مسکو برای هرگونه رویارویی با ناتو تاکید کرد و گفت: «هیچکس خواهان بروز رویارویی میان روسیه و ناتو نیست، اما اگر کسی بخواهد، ما آماده‌ایم.»
حائز توجه است رژه نیروی دریایی روسیه امسال در سایه نبرد پهپادی روس ها و اوکراینی ها قرار گرفته است. بر اساس شواهد، در رژه امسال تدابیر راداری و شناسایی پهپادهای مهاجم نیز مورد استفاده قرار گرفته است. در چند ماه اخیر روسیه با تعداد فزاینده ای از حملات پهپادی در خاک خود مواجه شده است. شب گذشته نیز مسکو با دو حمله پهپادی مواجه شد.
حضور ایران در رژه دریایی روسیه
حضور نمایندگانی از ایران در رژه روز نیروی دریایی روسیه از جهت همکاری های دفاعی و نظامی ایران مورد توجه رسانه ای قرار گرفته است. موقعیت جغرافیایی روسیه و ایران، مرزهای مشترک در دریای خزر و امکان همکاری در خلیج فارس و دریای عمان نیز مزید بر علت است که این کشورها توجه ویژه به دریاها داشته باشند و ایده ها و ابتکارهایی درباره همکاری های نظامی و امنیتی دریایی بین دو کشور رد و بدل شود.
تهران و مسکو تلاش دارند ظرفیت همکاری های دریایی را به همکاری با سایر شرکا نیز گسترش دهند. ۲۴ اسفند گذشته ( ۱۵ مارس) رزمایش کمربند امنیت دریایی۲۰۲۳ با حضور نیروی دریایی ارتش و سپاه جمهوری اسلامی ایران، نیروی دریایی روسیه و نیروی دریایی ارتش چین در دریای عمان برگزار شد. این رزمایش مشترک در سال های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۲ نیز برگزار شده بود.
مسکو نیم نگاهی نیز به توافق احتمالی دریایی با کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس دارد. اخیرا روسیه اعلام کرده است کریدور شمال-جنوب می تواند به آفریقا گسترش یابد. که این طرح مستلزم توافق دریایی اعضای کریدور (ایران و روسیه) با کشورهای منطقه از جنوب خلیج فارس تا شاخ آفریقا خواهد بود. در این راستا برخی از رهبران کشورهای آفریقایی، پس از برگزاری دومین اجلاس سران آفریقا و روسیه، در سن‌پترزبورگ ماندند تا در مراسم ویژه روز نیروی دریایی روسیه نیز پوتین را همراهی کنند.
بر این اساس و با توجه به تاکید روسیه به تقویت حضور فعال نظامی خود در آبهای جهانی باید منتظر فعل و انفعالات جدید بین روسیه و رقبای غربی این کشور بود. کما اینکه در روزهای گذشته مانور دریایی آمریکا، کره جنوبی و ژاپن ، با مانور دریایی روسیه و چین موسوم به «شمال/ تعامل – ۲۰۲۳» در آبهای ژاپن پاسخ داده شد.
