پانزدهمین اجلاس سران بریکس در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، با دعوت از ۶ کشور ایران، عربستان، امارات متحده عربی، مصر، اتیوپی، آرژانتین برای پیوستن به این گروه از ابتدای ژانویه ۲۰۲۴ پایان یافت. پیشروی گروه بریکس در عمق استراتژیک سه قاره آسیا، آفریقا و آمریکا را می توان نقطه عطف دیگر در تاریخ حیات این گروه دانست. اعضای جدید بریکس از سه منطقه ژئواستراتژیک غرب آسیا، شمال و شاخ آفریقا و آمریکای لاتین انتخاب شده اند که گستره جغرافیایی گروه بریکس را افزایش می دهند.
اکنون تصویری که بریکس می تواند از خود ارائه کند این است که این گروه بیش از ۴۵ درصد جمعیت جهان را نمایندگی می کند. بریکس بیش از ۳۰ درصد تولید ناخالص جهان را از آن خود کرده است. چین و هند به عنوان غول های اقتصادی جهان عضو بریکس هستند و در همین حال این گروه شامل چهار تولید کننده بزرگ انرژی جهان یعنی ایران، روسیه، عربستان سعودی، امارات متحده عربی می شود. ضمن اینکه وزن سیاسی و اقتصادی آفریقای جنوبی، برزیل، آرژانتین و اتیوپی سایر اعضای بریکس نیز از دیگر شاخص های قدرت این گروه است.
شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین گسترش بریکس را تاریخی توصیف کرد و گفت: «این نشان دهنده عزم کشورهای بریکس برای اتحاد و توسعه است.» ناندرا مودی نخست وزیر هند، که مخالف سرسخت گسترش بریکس بود، نیز گفت: «با این گام، ایمان کشورهای زیادی به نظم جهانی چندقطبی قوی تر خواهد شد.»
در اجلاس ژوهانسبورگ، گسترش بریکس به عنوان نقطه اختلاف بین هند و چین مطرح شده بود. از سوی بسیاری از ناظران، افزایش اعضای بریکس به سیاست جهانی چین نسبت داده می شود. این در حالی است که به نظر می رسد هر کدام از اعضای گروه بریکس بنا به ملاحظات سیاسی، اقتصادی و رویکرد ژئوپلتیک خود از عضویت کشوری در این گروه حمایت بیشتری داشت. برزیل پل ارتباطی آرژانتین از آمریکای لاتین با بریکس بود. روسیه و چین خواستار افزوده شدن ایران، عربستان و امارات متحده عربی بودند. با پیوستن مصر و اتیوپی به آفریقای جنوبی در بریکس هم وزن قاره سیاه در گروه افزایش یافت.
مجموع اظهارات سران بریکس در اجلاس پانزدهم، ایجاد تعادلی در برابر نظم اقتصادی جهانی به رهبری ایالات متحده و ایجاد یک سیستم اقتصادی جهانی بود که چندجانبه و مستقل تر از تصمیمات سیاسی اتخاذ شده در واشنگتن عمل کند.
قرار بود در اجلاس ژوهانسبورگ معیارهای عضویت در بریکس تعیین شود، اما حالا می توان گفت بریکس با تصمیم به افزوده شدن ۶ کشور به این گروه، یک پرش بلند برای توسعه سیاسی و جغرافیایی انجام داده است. درباره شاخص های اعضای جدید چند نکته حائز توجه وجود دارد. در نظر گرفتن توزیع جغرافیایی اعضای جدید، نقش پررنگ انرژی و همچنین وزن سیاسی بازیگرانی که به گروه بریکس افزوده شده اند، نشان دهنده رویکرد سیاسی اقتصادی جدید بریکس ارزیابی می شوند.
مزیت های سیاسی و اقتصادی کشورهای دعوت شده
اتیوپی از شاخ آفریقا، دومین کشور پرجمعیت آفریقا و بر اساس گزارش چشم انداز اقتصاد جهانی صندوق بین‌المللی پول، یکی از سریع ترین اقتصادهای در حال رشد قاره آفریقا است. سال گذشته صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده بود تولید ناخالص داخلی اتیوپی در سال ۲۰۲۲ به ۱۲۶.۲ میلیارد دلار برسد و ۱۳.۵ درصد افزایش یابد. اتیوپی تلاش می کند پس از یک درگیری ویرانگر دو ساله در این کشور، دوباره با بسیاری از شرکای جهانی و موسسات مالی تعامل برقرار کند. اتیوپی روابط سیاسی و اقتصادی نزدیکی با چین، هند و روسیه دارد و عضویت این کشور در بریکس همزمان با افزایش رقابت های جهانی در آفریقا مهم است.
مصر در شمال شرقی آفریقا واقع شده اما حتی کشوری فراقاره ای بین آسیا و آفریقا شناخته می شود. مصر سومین اقتصاد بزرگ قاره آفریقا است. این کشور از صادرکنندگان انرژی به اروپا و یکی از منابع جایگزین روسیه برای اروپا محسوب می شود. پیش‌بینی می‌شود مصر می تواند به برنامه های توسعه بلندمدت بخش انرژی قاره شامل صادرات گاز طبیعی از طریق خط لوله و همچنین به شکل ال ان جی برای تأمین بازارهای اروپا کمک کند. اما مصر نیز روابط نزدیک تری با چین و روسیه دارد. مصر از شرکای سنتی مسکو، از خریداران تسلیحات روسی و پایگاه مهم مسکو در آفریقا است. روابط قاهره و پکن نیز در سیاست آفریقایی چین مهم ارزیابی می شود. چین مصر را به عنوان هاب لجستیک در آفریقا تعریف کرده است و در قالب پروژه موسوم به منطقه آزاد تدا ( The China-Egypt TEDA Suez Economic and Trade Cooperation Zone ) با این کشور برنامه بلندمدت اقتصادی دنبال می کند. تدا یک منطقه همکاری اقتصادی و تجاری در کنار کانال سوئز است. از این منطقه شرکت های چینی کالاهای تولیدی خود را به بازارهای آفریقا و اروپا صادر می کنند.
آرژانتین به رغم مشکلات سیاسی و اقتصادی داخلی به ویژه تورم افسارگسیخته، دومین اقتصاد بزرگ آمریکای لاتین است. این کشور به رغم فشارهای ایالات متحده از یک سیاست عدم تعهد فعال و افزایش مناسبات با چین پیروی می کند.
برزیل مهمترین حامی آرژانتین برای عضویت در بریکس بود. اما درباره عضویت آرژانتین در بریکس، نقش چین را هم نباید نادیده گرفت. آرژانتین از سال جاری، بخشی از مبادلات تجاری خود با چین را با استفاده از یوان و از طریق سوآپ ارزی انجام می دهد. در واقع بوئنوس آیرس قبل از عضویت در بریکس خود را متعهد به راهبردهای مالی این گروه نشان داده است. نکته حائز توجه دیگر این است که با توجه به رویکرد بریکس درباره توزیع جغرافیایی این گروه، گزینه دیگری جز آرژانتین در آمریکای لاتین نمی توانست حائز توجه رهبران بریکس باشد.
اما عضویت ایران، عربستان و امارات متحده عربی به بریکس را باید بیشتر از منظر سیاسی و ژئوپلتیک، ارزش افزوده انرژی و ارتقای ظرفیت های ژئواکونومیک به گروه بریکس نگریست. علاوه بر اینکه این سه کشور از منابع عظیم انرژی جهان هستند، پیوستن عربستان و امارات به عنوان متحدان سنتی ایالات متحده در خاورمیانه و ایران به عنوان منتقد سنتی سیاست های منطقه ای و جهانی ایالات متحده، وزن سیاسی بریکس در جهانی در حال متحول شدن را افزایش می دهد.
چین و روسیه از طراحان اصلی پیوستن این سه کشور نفت خیز به بریکس محسوب می شوند. این در حالی است که ارزش افزوده این کشورها برای هند نیز کم نیست. هر سه کشور از شرکای سیاسی و اقتصادی هند در غرب آسیا شناخته می شوند.
به نظر می رسد بریکس برای افزایش قدرت مدیریت خود در جهان پیش رو به افزوده شدن تولیدکنندگان انرژی جهان تمایل زیادی داشته باشد. «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه نیز در حاشیه نشست بریکس اعلام کرد که ظرفیت و توانمندی های این بلوک اقتصادی با پیوستن ایران، عربستان و امارات افزایش پیدا کرده و بریکس برنامه ها و ابتکارعمل هایی برای بازار انرژی جهانی دارد.
در مجموع آنچه به توافق بنیانگذاران بریکس درباره اعضای جدید کمک کرد، وزن سیاسی و اقتصادی این کشورها بود. این در حالی است که بیش از ۱۵ کشور دیگر اکنون در صف انتظار برای پیوستن به بریکس مانده اند که ترکیه، الجزایر و تونس از جمله این کشورها هستند.
بر این اساس، بریکس همه گمانه زنی ها درباره انگیزه این گروه برای ایفای نقش بیشتر در مدیریت جهانی را تایید کرد. توسعه جغرافیایی و افزایش قدرت مدیریت در بازار انرژی شاخص هایی هستند که به بریکس برای مدیریت ساده تر معادلات جهانی و داشتن دست برتر در منازعات سیاسی و ژئوپلتیک جهان در سال های پیش رو کمک می کنند.
