دیپلماسی اقتصادی ایران و طالبان فعال می شود. امروز، ۱۳ آبان (۴ نوامبر) ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست‌وزیر طالبان در رأس یک هیأت سی نفره سیاسی-اقتصادی وارد تهران شد. بر اساس برنامه اعلام شده، هیات طالبان در جریان این سفر با مقام های ایرانی درباره توسعه مناسبات دوجانبه سیاسی-اقتصادی، بازرگانی، حمل و نقل و ترانزیت، پروژه های عمرانی و زیربنایی، همکاری های منطقه‌ای، بهره برداری تجاری بیشتر از ظرفیت های بندر چابهار، مذاکره خواهند داشت.
احتمال می رود این سفر زمینه توافق های اقتصادی بین ایران و گروه حاکم بر افغانستان در برخی زمینه های اقتصادی را فراهم کند. هیات طالبان همچنین به برخی از استان های ایران سفر کرده و با نمایندگانی از بخش خصوصی ایران نیز دیدار و مذاکره می کند.
فرصت‌ها و چالش‌ها در روابط اقتصادی تهران-کابل
اگرچه پس از استقرار طالبان در افغانستان، ابهام ها و چالش های زیادی برای ادامه و توسعه روابط اقتصادی تهران-کابل به وجود آمد، اما رایزنی ها درباره ظرفیت‌ها، موانع و راه‌کارها برای توسعه همکاری‌های دوجانبه با هدف کمک به توسعه اقتصادی و ثبات سیاسی افغانستان ادامه داشت و اکنون اولین گام های عملیاتی سازی راهبردها و پیشنهادهای موجود برداشته خواهد شد.
دیدارها و رایزنی های اقتصادی ایران و هیات طالبان می تواند به تدوین استراتژی تجاری میان ایران و افغانستان در دو بخش دولتی و خصوصی کمک کند. کارشناسان پیشنهاد می کنند علاوه بر تدوین برنامه های میان و بلندمدت اقتصادی در سطح کلان ، تهران و کابل با تفاهم های کوتاه مدت، چرخه روابط اقتصادی ایران و افغانستان را به حرکت درآورند.
در این زمینه گفته می شود تسهیل و روان سازی تردد کامیون های دو کشور در مرزهای نیمروز و میلک، یکسان‌سازی تعرفه‌های گمرک نیمروز، ایجاد بازارچه‌های محلی در نقطه صفر مرزی برای تسهیل تجارت چمدانی مردم محلی، استفاده از ظرفیت های منطقه آزاد تجاری سیستان، رفع موانع صادرات خشکبار افغانستان به ایران، استفاده از ظرفیت خدمات مهندسی ایران در حوزه عمرانی و معدنی، آموزش نیروهای انسانی افغانستان در حوزه معدن، موافقت‌نامه تعرفه ترجیحی میان دو کشور، لغو روادید برای تجار افغانستانی و ایرانی، استفاده بیشتر از ظرفیت بندر چابهار، توافق در زمینه صادرات سوخت به افغانستان، فعال سازی اتاق مشترک افغانستان – ایران، هموار نمودن همکاری های بانکی ایران و افغانستان، به توسعه و تحکیم روابط اقتصادی ایران و افغانستان در سطح کلان نیز کمک خواهد کرد.
اهداف و انگیزه‌های ضمنی
با سفر جاری هیات اقتصادی طالبان به ایران، شواهد نشان می‌دهد پتانسیل روابط ایران و افغانستان تحت حکومت طالبان در حال افزایش است.تلاش‌ها و تماس‌ها با طالبان و رفت‌وآمد دیپلماتیک صرف آزمون یک دیپلماسی نیست و در فحوای آن اهداف و انگیزه‌های قوی‌تری وجود دارد. به نظر میرسد ایران چند موضوع را در افغانستان دنبال می‌کند؛
- ایران با استفاده از نیاز طالبان به عادی‌سازی مناسبات با همسایگان، توانسته بدون به رسمیت شناختن صریح طالبان، این روابط را مدیریت کند. افغانستان به دلیل موقعیت جغرافیایی خود می‌تواند نقش مهم و مؤثری برای تهدید یا تامین امنیت ایران ایفا کند و ایران امیدوار است با روابط منطقی تهران-طالبان، فضا را برای ایفای نقش عامل سوم محدود کند. از آنجا که وضعیت‌هایی که منجر به توسل طالبان به ایالات‌متحده یا متحدان واشنگتن شود، برای ایران تهدید محسوب میشود، بدین لحاظ گسترش روابط ایران و طالبان از لحاظ سیاسی برای ایران اهمیت دارد.
- هدف دیگر ایران کمک به آشتی ملی در افغانستان و تشکیل دولت فراگیر است. پاشنه آشیل طالبان، عدم انسجام ملی است. این ضعف، روابط دوجانبه و منطقه ای طالبان را نیز تهدید می کند. با این حال ایران امیدوار است با مشارکت افغانستان در ابتکارهای ژئوپلتیک و ژئواکونومیک، طالبان تمایل برای برقراری ثبات داخلی و مسئولیت پذیری بیشتر در جذب گروه های سیاسی و اقوام دیگر در قدرت نشان دهد. توسعه سیاسی و اقتصادی افغانستان می تواند منجر به مهاجرت معکوس افغانستانی ها از ایران به این کشور شود. مهاجرت معکوس افغانستانی ها می تواند به تامین نیروی انسانی و کار در افغانستان برای توسعه سیاسی و اقتصادی کمک کند.
- از سوی دیگر تبدیل تهدید به فرصت در فضای ابهام سایر رقبا یکی دیگر از اهداف تهران از رابطه با طالبان است. ایران نباید به یک ناظر در موضوع افغانستان تبدیل شود. در حالی که ایران به دلیل الزامات همسایگی از توجیه بیشتری برای برقراری رابطه و مذاکره مداوم با طالبان برخوردار است. تداوم مذاکرات و توافق های اقتصادی می‌تواند زمینه ساز تفاهم نامه‌های سیاسی-امنیتی باشد.
- میزان تجارت رسمی ایران و افغانستان بسیار ناچیز است. طرح‌ها و توافق‌های جدید می‌تواند هم به افزایش تجارت رسمی دو کشور کمک کند و هم با افزایش روابط بازرگانی و خصوصی، از حجم قاچاق در تجارت ایران و افغانستان بکاهد. در همین حال زمینه علاقمندی دو طرف برای مشارکت و همکاری بیشتر در موضوعات و منافع مشترک مانند حقآبه را هم فراهم کند.
راهبرد بسط روابط اقتصادی به منطقه
در کنار مذاکرات دوجانبه، ایران می‌تواند از فرمت‌های منطقه‌ای نیز برای تنظیم روابط با طالبان استفاده کند. در حال حاضر مکانیزم‌های سیاسی سه‌جانبه (چین، روسیه و پاکستان) و چهارجانبه ( چین، روسیه، پاکستان و ایران) و فرمت منطقه ای مسکو برای مقابله با تهدیدهای منطقه ای وجود دارد که تهران نیز نقش فعال در آنها ایفا می کند. ایران می تواند این فرمت ها را به سمت اهداف اقتصادی نیز سوق دهد. شبکه های منطقه ای در راستای تامین اهداف اقتصادی مشترک در افغانستان، صلح و ثبات منطقه ای را بیشتر تضمین می کند. از اینرو نیز پیشنهاد می شود به طور همزمان با چین، روسیه، هند و پاکستان درباره روابط اقتصادی چندجانبه با افغانستان رایزنی پیوسته برقرار شود.
به نظر میرسد پروژه‌ها و طرح‌های بالقوه ایران برای بهره برداری از موقعیت ژئواکونومیک افغانستان ناظر بر ارتباط جنوب و شرق آسیا است. اما ظرفیت آسیای مرکزی نیز در رابطه ایران و افغانستان وجود دارد. تقویت روابط در سطح منطقه، مانع از وقوع سناریوهای بدبینانه‌ای است که احتمال می رود ایالات‌متحده و غرب با خروج از افغانستان و با تشدید بحران افغانستان برای منطقه ایجاد کند.
