مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران به منظور شرکت در اجلاس سران بریکس و انجام ملاقات‌های دوجانبه‌ی مهم، وارد کازان روسیه شد؛ اقدامی که نقش رو به گسترش ایران در عرصه جهانی را برجسته می‌کند. این حضور، نخستین مشارکت رسمی ایران به عنوان عضو کامل بریکس است و گواهی بر تغییر جهت‌گیری راهبردی کشور و پیگیری همکاری‌های گسترده‌تر بینالمللی است.
فصل جدید بریکس
گروه بریکس، متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی، به ائتلافی قدرتمند در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی تبدیل شده است. این گروه که در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی به عنوان وزنه‌ای در مقابل سلطه غرب تأسیس شد، بیش از ۴۵ درصد از جمعیت جهان و بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی جهانی را در بر می‌گیرد. پیوستن ایران به این اتحاد، که از ژانویه ۲۰۲۴ اجرایی شد، نشانگر تغییر مهمی در چشم‌انداز ژئوپلیتیک است و بر قصد این کشور برای ایجاد پیوندهای قوی‌تر با اقتصادهای نوظهور تأکید دارد.
حضور پزشکیان در این اجلاس صرفاً تشریفاتی نیست؛ بلکه نماد تعهد ایران به اهداف بریکس در راستای تقویت وحدت، افزایش همکاری اقتصادی و به چالش کشیدن ساختارهای قدرت تک‌قطبی است. رئیس جمهور ایران پیش از عزیمت خود به کازان گفت: « بریکس سازمانی است که به منظور ایجاد وحدت و انسجام و برای کنترل قدرت بلامنازع آمریکا ایجاد شده است، در این سفر برنامه داریم که در حوزه انرژی، صنعت، تجارت و گردشگری به توافقات خوبی برسیم.»
ملاقات‌های دوجانبه راهبردی
در حاشیه این اجلاس، پزشکیان قرار است با رهبران کلیدی جهان، از جمله شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، و نارندرا مودی، نخست وزیر هند، دیدارهای دوجانبه جداگانه‌ای داشته باشد. این دیدارها به ویژه از آن جهت حائز اهمیت هستند که نخستین دیدارهای وی با رهبران چین و هند، دو کشور از تأثیرگذارترین اقتصادهای جهان، محسوب می‌شوند. انتشار می‌رود این گفتگوها به تعمیق روابط دوجانبه، تقویت همکاری‌های اقتصادی و بررسی طرح‌های مشترک در بخش‌های مختلف اختصاص یابد.
اگر چه روسای جمهور ایران و روسیه پیش از این در ترکمنستان در حاشیه یک نشست بینالمللی با یکدیگر دیدار داشته‌اند، پیش بینی می‌شود دیدار کازان زمینه را برای یک توافقنامه جامع همکاری میان دو کشور فراهم کند. با این حال، امضای این توافقنامه به زمانی دیگر موکول شده است.
پرداختن به تنش‌های غرب آسیا
در بحبوحه اجلاس بریکس، تشدید تنش‌ها در خاورمیانه، به ویژه تجاوزات اسرائیل در غزه و لبنان، توجه بینالمللی را به خود جلب کرده است. این درگیری‌ها شاهد اقدامات نظامی اسرائیل بوده که نگرانی‌های بشردوستانه قابل توجهی را ایجاد کرده است. به همین ترتیب، حملات اسرائیل به لبنان، زنگ خطر بی‌ثباتی منطقه‌ای گسترده‌تر را به صدا درآورده است.
انتظار می‌رود ایران، به عنوان بازیگر کلیدی در ژئوپلیتیک منطقه، در این اجلاس به این مسائل بپردازد. به احتمال زیاد، این بحث‌ها بر حمایت از توقف حملات اسرائیل متمرکز خواهد بود. تنش‌های فزاینده میان ایران و اسرائیل، به پیچیدگی چشم‌انداز امنیتی منطقه می‌افزاید. پلتفرم بریکس بستری را برای ایران فراهم می‌کند تا با شرکای جهانی خود در جهت یافتن راه‌حل‌های مشترک برای این چالش‌ها تعامل کند.
تکامل و گسترش بریکس
بریکس از شناخت توان اقتصادی رو به رشد برزیل، روسیه، هند و چین، که در مجموع به عنوان بریک شناخته می‌شوند، نشأت گرفت. این اصطلاح که در سال ۲۰۰۱ توسط جیم اونیل، اقتصاددان بریتانیایی، ابداع شد، منعکس‌کننده چشم‌اندازی بود که در آن این کشورها تا سال ۲۰۵۰ به اقتصادهای مسلط جهانی تبدیل می‌شوند. نخستین اجلاس رسمی این گروه در یکاترینبورگ روسیه در سال ۲۰۰۹، پایه‌های یک رویکرد واحد برای پرداختن به مسائل پیچیده جهانی را بنا نهاد. پیوستن آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۰، دامنه نفوذ این گروه را به قاره آفریقا گسترش داد.
دعوت اخیر از ایران، به همراه مصر، اتیوپی، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، نشانگر گسترش قابل توجه بریکس است. در حالی که آرژانتین، که در ابتدا دعوت شده بود، پس از روی کار آمدن دولت جدید از عضویت انصراف داد، پیوستن کشورهای خاورمیانه و آفریقا بر تعهد بریکس به افزایش نمایندگی اقتصادهای نوظهور تأکید دارد. این گسترش، نفوذ این گروه در امور اقتصادی و سیاسی جهانی را تقویت خواهد کرد.
همکاری اقتصادی و جایگزین‌هایی برای نهادهای غربی
یکی از اهداف اصلی بریکس، افزایش تجارت میان کشورهای عضو و در نتیجه کاهش وابستگی به اقتصادهای غربی است. تأسیس بانک توسعه جدید (NDB) و سازوکار ذخیره اضطراری (CRA) به عنوان جایگزین‌هایی برای نهادهای مالی تحت سلطه غرب مانند بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول عمل می‌کنند. هدف این نهادها، تأمین حمایت مالی برای پروژه‌های توسعه‌ای و ارائه شبکه ایمنی در برابر فشارهای مالی جهانی است.
ادغام بالقوه ایران در بانک توسعه جدید با منافع راهبردی کشور در دستیابی به استقلال پولی و مالی از سیستم‌های غربی همسو است. چنین سازوکاری می‌تواند به ایران در کاهش تأثیر تحریم‌های غربی به رهبری ایالات متحده کمک کند. اقداماتی مانند دلارزدایی، استفاده از ارزهای ملی برای تجارت و بررسی رمزارز مشترک بریکس از جمله اهداف مالی این گروه هستند. برای ایران، مشارکت در این سازوکارها نشان‌دهنده فرصتی سودمند برای افزایش تاب‌آوری اقتصادی و گسترش روابط تجاری بینالمللی است.
پیامدهای ژئوپلیتیک و پیگیری چندجانبه‌گرایی
گسترش بریکس و مشارکت فعال ایران، نشانگر تغییر جهت به سوی چندجانبه‌گرایی بیشتر در حکمرانی جهانی است. موضع جمعی این گروه در مورد اصلاح نهادهای بینالمللی، به ویژه شورای امنیت سازمان ملل متحد، نشان‌دهنده تمایل به نمایندگی عادلانه‌تری است که منعکس‌کننده توازن کنونی قدرت جهانی باشد. با حضور چین و روسیه به عنوان اعضای دائم شورای امنیت و تمایل هند، برزیل و آفریقای جنوبی برای کسب کرسی دائم، کشورهای بریکس در موقعیتی قرار دارند که می‌توانند بر تغییرات قابل توجهی در سیاست‌گذاری‌های بینالمللی تأثیر بگذارند.
تمرکز این ائتلاف بر مبارزه با تروریسم، مقابله با پولشویی و اتخاذ مواضع روشن در قبال منازعات منطقه‌ای، نشان‌دهنده تعهد آن به امنیت و ثبات جهانی است. رویکرد بریکس در تقویت همکاری جنوب-جنوب، از نقاط قوت جمعی کشورهای در حال توسعه برای حمایت از روابط اقتصادی جهانی عادلانه‌تر و پرداختن به چالش‌های فوری کشورهای عضو بهره می‌برد.
نتیجه‌گیری
سفر مسعود پزشکیان به کازان برای شرکت در اجلاس بریکس، تلاشی راهبردی برای ارتقای نقش ایران در شکل‌دهی به گفتمان اقتصادی و سیاسی جهانی است. تعامل با رهبران چین، روسیه و هند، بستری را برای تقویت روابط دوجانبه و همکاری در جهت پرداختن به چالش‌های منطقه‌ای و بینالمللی فراهم می‌کند. گنجاندن بحث‌ها در مورد تنش‌های خاورمیانه، پیوستگی نگرانی‌های امنیتی جهانی و اهمیت تلاش‌های چندجانبه در جهت یافتن راه‌حل‌ها را برجسته می‌کند.
با ادامه گسترش و افزایش نفوذ بریکس، عضویت ایران، با توجه به پویایی متغیر اتحادهای بینالمللی، می‌تواند به نفع این کشور باشد. تعهد این گروه به تقویت وحدت میان اقتصادهای نوظهور و به چالش کشیدن ساختارهای قدرت سنتی، فرصت‌های جدیدی را برای همکاری و توسعه ایجاد می‌کند. برای ایران، مشارکت فعال در بریکس نشان‌دهنده گامی به سوی ادغام اقتصادی بیشتر، روابط دیپلماتیک تقویت‌شده و صدای رساتر در امور جهانی است.
