چشم‌انداز ژئوپلیتیک خاورمیانه از دیرباز با اتحادهای پیچیده، تنش‌های تاریخی و موزاییکی از تداخل‌های فرهنگی مشخص شده است. در ماه‌های اخیر، در بحبوحه تشدید قابل توجه تنش‌ها در نتیجه اقدامات اسرائیل در منطقه، مقامات ایرانی سلسله‌ای از ابتکارات دیپلماتیک را با هدف تقویت صلح و تعامل با همسایگان منطقه‌ای خود آغاز کرده‌اند. محور اصلی این تلاش‌ها، سفرهای منطقه‌ای اخیر وزیر امور خارجه ایران است که نویدبخش دورانی جدید از همکاری با کشورهای منطقه با هدف ایجاد ثبات در خاورمیانه است.
پس از رایزنی‌های قابل توجه در قاهره و امان، یکی از سفرهای مهم جاری، دیدار وزیر امور خارجه ایران از بحرین – کشوری است که ایران سال‌هاست با آن روابط سیاسی نداشته است. عباس عراقچی امشب پس از ورود به منامه با حمد بن عیسی آل خلیفه، پادشاه بحرین دیدار کرد. اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه در خصوص این دیدار نوشت: «گفتگو و تبادل نظرهای مفید و سازنده ای با مقام های عالیرتبه دولت بحرین در مورد تحولات منطقه و ضرورت افزایش تلاش ها برای حراست از امنیت و ثبات منطقه ای در برابر تشدید دامنه کشتار و تجاوز رژیم صهیونیستی به ویژه در غزه و لبنان صورت گرفت.»
اهمیت این سفر غیرقابل انکار است. علیرغم فقدان روابط رسمی، وزیر امور خارجه بحرین تنها در چند ماه گذشته سه سفر به تهران داشته است. این دیدارها صرفاً تشریفاتی نبودند بلکه حاوی مضامین معناداری بوده‌اند که شامل شرکت در اجلاس گفتگوی همکاری آسیایی (ACD) و حضور در مراسم بزرگداشت شهید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور فقید ایران و مراسم تحلیف رئیس جمهور جدید، مسعود پزشکیان بوده اند.
این گفتگوی نوظهور، نشانگر تمایل متقابل برای پل زدن بر شکاف‌ها و پرداختن مستقیم به مسائل دیرینه است. این امر، ادامه اقدام راهبردی ایران در تعامل با همسایگانش بدون میانجیگری قدرت‌های خارجی را منعکس می‌کند – حرکتی که می‌تواند به طور قابل توجهی پویایی‌های منطقه‌ای را بازتنظیم کند.
تداوم سیاست همسایگی
تعاملات دیپلماتیک اخیر، ادامه سیاست همسایگی ایران است که در دولت قبلی آغاز شد. این سیاست بر ارتباط و همکاری مستقیم و بدون واسطه با کشورهای همسایه تأکید دارد. ایران با تقویت تعاملات مستقیم، قصد دارد اعتمادسازی کند، سوءتفاهم‌ها را کاهش دهد و به طور مشترک به چالش‌های منطقه‌ای بپردازد.
ابراز علاقه بحرین به عادی‌سازی روابط
علاقه بحرین به عادی‌سازی روابط با ایران قابل توجه است. حمد بن عیسی آل خلیفه، پادشاه بحرین، در دیداری با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در او اوایل سال جاری در مسکو، تمایل و حمایت خود را از عادی‌سازی روابط با ایران ابراز کرد. وی تأکید کرد که مشکلات قبلی حل شده است و دیگر هیچ توجیهی برای به تعویق انداختن برقراری مجدد روابط عادی وجود ندارد.
در تأیید بیشتر این موضع، یک مقام ارشد بحرینی پیام مشابهی را به لی کیانگ، نخست وزیر چین، در پکن ابراز داشت و به تلاش‌های بحرین برای برقراری روابط عادی دیپلماتیک، تجاری و فرهنگی با ایران اشاره کرد. این همسویی نشان دهنده همگرایی نسبی منافع و تلاش برای ایجاد ثبات منطقه‌ای است.
تسهیل رایزنی‌های منطقه‌ای
گفتگوهای بین تهران و منامه از چند جهت حائز اهمیت است. این گفتگوها نه‌تنها راه را برای از سرگیری روابط دوجانبه هموار می‌کند، بلکه پتانسیل بحث‌های مشترک در مورد مسائل فوری منطقه‌ای را نیز افزایش می‌دهد. با بازگشایی کانال‌های ارتباطی، هر دو کشور می‌توانند به رویکردی منسجم‌تر در پرداختن به چالش‌هایی مانند دغدغه‌های امنیتی، توسعه اقتصادی و تبادلات فرهنگی کمک کنند.
سفر وزیر امور خارجه به بحرین، زمینه‌ساز تعاملات آینده است و فضایی را ایجاد می‌کند که در آن راه‌حل‌های دیپلماتیک می‌توانند جایگزین تقابل‌ها شوند.
گسترش افق‌های دیپلماتیک
وزیر امور خارجه ایران قرار است پس از سفر به بحرین، برای ادامه رایزنی‌های منطقه‌ای خود به کویت سفر کند. این سفر بخشی از یک اقدام دیپلماتیک گسترده‌تر است که شاهد تعاملات سطح بالا با ترکیه، مصر، اردن، عمان، قطر، عربستان سعودی، سوریه و لبنان بوده است. این تلاش‌ها نشانگر یک راهبرد جامع برای بازسازی و تقویت روابط ایران در غرب آسیا است.
ایران با برقراری ارتباط با طیف وسیعی از کشورها، خود را به عنوان بازیگر اصلی دیپلماسی منطقه‌ای معرفی می‌کند که قادر به تأثیرگذاری بر نتایج و تقویت ابتکارات مشترک است.
پیامدهای صلح منطقه
تجدید فعالیت‌های دیپلماتیک ایران پیامدهای عمیقی برای صلح و ثبات در خاورمیانه دارد. روابط تازه شده و گفتگوهای آشکار می‌توانند به تلاش‌های مشترک در مبارزه با جنایات اسرائیل در فلسطین، لبنان و کل منطقه، رسیدگی به بحران‌های بشردوستانه منجر شود. علاوه بر این، با کاهش اتکا به قدرت‌های خارجی برای میانجیگری در مسائل منطقه‌ای، کشورهای خاورمیانه می‌توانند حاکمیت بیشتری بر امور خود اعمال کنند.
عادی‌سازی روابط بین ایران و بحرین می‌تواند به عنوان نمونه‌ای کوچک از این تحول گسترده‌تر عمل کند. این موضوع نشان می‌دهد که چگونه رقیبان تاریخی می‌توانند از اختلافات گذشته عبور کرده و شراکت‌هایی را ایجاد کنند که به نفع مردم آنها و منطقه به طور کلی باشد.
نتیجه‌گیری
تلاش‌های دیپلماتیک اخیر ایران نشان‌دهنده مسیری به سوی افزایش همکاری و صلح در منطقه غرب آسیا است. ایران با تعامل مستقیم با همسایگان خود، به ایجاد فضایی منطقه‌ای مساعدتر برای ثبات و رفاه متقابل کمک می‌کند.
در صورت تداوم این رویکرد، می‌تواند فصل جدیدی را در روابط خاورمیانه – فصلی که با همکاری، تفاهم و پیشرفت مشترک تعریف می‌شود – نوید دهد.
