ابتکارها و تلاش‌های بازیگران میانجی در مذاکرات ایران و آمریکا برای به سرانجام رساندن موضوع تبادل زندانی و آزادسازی منابع مالی ایران به شکل فزاینده ادامه دارد. به دنبال روزهای پر مذاکره، ماجد محمد الانصاری، سخنگوی وزارت خارجه قطر در اظهاراتی به تداوم تلاش های دوحه برای حل اختلافات بین ایران و آمریکا اشاره کرد. جزییاتی که سخنگوی وزارت خارجه قطر در سخنان خود طرح کرد از جنبه های مختلف حائز توجه و اهمیت است.
محمد الانصاری اشاره کرد: «سخن گفتن از بازگشت به توافق هسته‌ای هنوز سخت است» اما وی همچنین افزود: «دوحه تلاش می‌کند این موضوع بزرگ را به پرونده‌هایی مجزا تقسیم کند که تا بطور جداگانه به آنها پرداخته و روی نکات و جزئیات آن تمرکز شود و زمینه شکل گیری وضعیتی فراهم شود که به توافق فراگیر میان طرفین، نزدیکتر باشد.»
مقام قطری گفت: «از طریق ارائه پیشنهادها، تلاش ها برای تسهیل دیدارها بین مسئولان غربی و ایران در دوحه ادامه دارد.» این مقام قطری با تایید وجود تلاش های موازی با رایزنی های دوحه، افزود: «این پرونده‌ای ترکیبی و چالشی بزرگ است که مدیریت آن از طریق یک واسطه، امکانپذیر نیست.»
روز یکشنبه ۱ مرداد (۲۳ جولای) «محمد صالح الخلیفی» وزیر مشاور در امور خارجه قطر پس از سفر به ایران، در صفحه شخصی خود از گفتگو در خصوص «جدیدترین تحولات در حوزه مربوط به بازگشت به برجام» خبر داد. الخلیفی در سفر خود با علی‌اکبر احمدیان دبیر شورای عالی امنیت ملی، امیرعبداللهیان وزیر خارجه و علی باقری، مذاکره کننده ارشد دیدار و رایزنی کرد. وی پیام کتبی از سوی نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر تقدیم دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران کرد.
به دنبال سفر مقام قطری به تهران، وزرای خارجه قطر و ایالات متحده نیز گفتگوی تلفنی داشتند. بر اساس گزارش منابع قطری، بخشی از این گفتگوها به موضوع توافق هسته ای مرتبط بوده است. وزیر خارجه امریکا اخیرا در مصاحبه خود با سی ان ان با اشاره به برنامه هسته ای ایران گفته بود که آمریکا «عمیقا باور دارد» که دیپلماسی بهترین روش برای حل و فصل این مشکل است.
«جیمز کلورلی» وزیر خارجه انگلیس نیز امروز در سفری به دوحه با «محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» همتای قطری خود دیدار و درباره موضوع هسته ای ایران گفتگو کرد.
این در حالی است که ظاهرا در کنار تلاش‌های قطر، رایزنی ها از سوی عمان نیز در جریان است. به نظر می رسد حتی نام عراق را نیز می توان به فهرست این بازیگران میانجی افزود. ۳ مرداد (۲۶ جولای) گفتگویی رسانه ای از عبداللطیف رشید، رئیس‌جمهور عراق منتشر شد که وی در اظهاراتی از علاقمندی عراق برای تسهیل مذاکرات ایران و آمریکا سخن گفته و عدم وجود گفتگو میان ایران و ایالات متحده را چالشی امنیتی برای بغداد قلمداد کرده بود. کشورهای دیگری را نیز می توان به این لیست اضافه کرد که برای میانجیگری بین ایران و آمریکا تمایل دارند، اما در گفتگوهای چند ماه گذشته عمدتا عمان و قطر ایفای نقش کرده اند.
برخی از رایزنی ها به شکل حلقه های یک زنجیر برای خارج کردن گفتگوها از بن بست است. هر چند که سخنگوی وزارت خارجه قطر گفته است که تلاش برای تفکیک این موضوع به بخش های مجزا هست. در همین حال تلاش هایی برای موفقیت در موضوع مبادله زندانیان جاری است که می تواند به جریان مثبت در حل پرونده‌ای ترکیبی و چالشی دیگر کمک کند. روز گذشته «متیو میلر»، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا تائید کرد که عمان پذیرفته است مدیریت بخشی از منابع آزاد شده ایران در عراق را برعهده داشته باشد.
هر چند هنوز نمی توان از آغاز مذاکرات هسته ای سخن گفت اما سیگنال هایی که از مواضع و شواهد وجود دارد می تواند این گمانه زنی را تقویت کند که این موضوع به نحوی مورد پردازش قرار بگیرد. عبدالرضا فرجی‌راد، استاد روابط بین‌الملل و دیپلمات بازنشسته، در گفتگویی درباره شرایط مذاکرات هسته‌ای ایران، تلاش های هماهنگ منطقه ای، اظهارات وزیر خارجه آمریکا و مواضع ایران را مثبت و در راستای حل مشکل ارزیابی می کند.
از برآیند اظهارات مقامات منطقه ای و غربی چند گزاره را می توان برداشت کرد. نخست اینکه، اختلاف ایران و آمریکا در زمینه تبادل زندانی هنوز برطرف نشده، اما تلاش ها برای رفع آن در جریان است. ایران آمریکا را به نداشتن اراده در مذاکرات متهم می کند. همچنین منابع آمریکایی، منشا اختلاف در این گفتگوها را درخواست آمریکا برای آزادی یک زندانی دیگر در جریان تبادل عنوان می کنند.
دوم اینکه، مقامات آمریکایی و اروپایی مدام اصرار بر این دارند که فعلا گفتگوها حول محور برجام و احیای آن نیست، اما مقامات قطری و عمانی مدام از توافق یا موضوع هسته ای سخن می گویند. اظهارات امروز سخنگوی وزارت خارجه قطر در زمینه تفکیک این موضوع به پرونده های مجزا نشان می دهدکه طرف های مختلف در تلاش هستند تا به چالش های موجود به صورت جداگانه بپردازند. به عنوان مثال، شاید امر تبادل زندانی، در صورت وقوع، بتواند زمینه پرداختن به موضوعات دیگر از جمله موضوعات هسته ای را نیز مهیا کند. حال آنکه این اتفاق در چه فرمتی و چارچوبی بیفتد می تواند موضوع گفتگو باشد. شاید به همین دلیل است که در اظهارات مقامات مختلف، ضمن اشاره به موضوع هسته ای، از نام بردن از توافق هسته ای و برجام پرهیز می شود.
غرب اصرار دارد که برجام همچنان مطرح نیست، ایران هم هر گونه توافق موقتی را رد می کند. البته یک گمانه را رسانه های غربی مطرح کرده اند که تحت عنوان «کاهش تنش» پیگیری می شود. شاید اظهارات سخنگوی وزارت خارجه قطر اشاره تلویحی به چنین پروسه ای باشد که در آن موضوعات به صورت جداگانه مورد بحث قرار می گیرند و توافق در هر کدام می تواند در نهایت پازل و تصویر مشخص تری را با کنار هم قرار دادن قطعات مجزا ارائه کند.
در هر صورت، قطر و عمان که میانجیگری گفتگوهای غیر مستقیم ایران و آمریکا را بر عهده داشته اند، طی چند هفته گذشته تلاش های دیپلماتیک جدیدی را برای نزدیکتر کردن دیدگاه‌های طرفین به منظور نهایی کردن توافق تبادل آغاز کرده اند. در همین زمینه، وزیر خارجه عمان هفته گذشته و وزیر مشاور در امور خارجه قطر در هفته جاری به تهران آمدند.
