از گروه بریکس به عنوان یکی از مهمترین عوامل شکل دادن به اقتصاد جهانی جدید و مستقل از آمریکا یاد می شود. این تصویر نیز بر تمایل سایر کشورها به عضویت در بریکس افزوده است. برگزاری کنفرانس «ایران و بریکس: چشم اندازها برای شراکت و همکاری» در تهران را نیز می توان از این منظر نگریست با این پیام که ایران می تواند «شریک قابل اعتمادی» برای گروه اقتصادهای نوظهور باشد.
محورهای کنفرانس «ایران و بریکس»
کنفرانس «ایران و بریکس: چشم اندازها برای شراکت و همکاری» امروز در تهران برگزار شد. وزیر خارجه ایران در نشست وزرای خارجه دوستان بریکس در کیپ تاون آفریقای جنوبی- ۱۲ خرداد (۲ ژوئن)- از برنامه تهران برای برگزاری این نشست خبر داده بود. مقامات و سفرای پنج کشور عضو بریکس شامل هند، چین، برزیل، روسیه و آفریقای جنوبی به همراه سفرا، دیپلمات‌ها، نمایندگان سفارتخانه‌های خارجی مقیم تهران به همراه صاحب نظرانی از دستگاه‌های دولتی و خصوصی ایران در این کنفرانس یک روزه حضور داشتند. کنفرانس با سخنان نماینده آفریقای جنوبی به عنوان رئیس دوره‌ای بریکس و معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه آغاز شد و در ادامه سه نشست تخصصی برگزار شد.
«بریکس و نقش آن در یک جهان چندقطبی در حال ظهور» عنوان نشست تخصصی اول بود. در این نشست نمایندگان کشورهای عضو بریکس ضمن معرفی بریکس و دستاوردهای آن، در خصوص نقش این بلوک قدرتمند اقتصادی در نظام بین الملل نظرات خود را ارائه کردند. در نشست دوم با عنوان «ایران چندجانبه گرا»، صاحب نظران ایرانی به ارائه عملکرد ایران در ساختارهای چندجانبه در حوزه‌هایی نظیر انرژی، ترانزیت، فناوری و نوآوری پرداختند. در پنل دوم دبیرکل سازمان اکو و دبیرکل سازمان همکاری اقتصادی دی هشت و وزیر همگرایی اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز از عملکرد و تجربیات سازمان‌های متبوع خود در همکاری با ایران را گزارش دادند. «ایران و بریکس: حال و آینده» عنوان نشست سوم بود که به حوزه‌های بالقوه همکاری ایران و کشورهای عضو بریکس پرداخت.
در حاشیه کنفرانس نمایندگان ایران و کشورهای حاضر درباره زمینه ها و فرصت های موجود برای همکاری ایران با گروه کشورهای عضو بریکس در حوزه حمل و نقل و ترانزیت، انرژی، مالی و سرمایه گذاری، فناوری‌های نوین و غیره رایزنی و تبادل نظر کردند.
نقش بریکس در جهان چندقطبی در حال ظهور
افزایش همگرایی در بریکس به عنوان یکی از پیشران های مهم برای شکل دادن به جهان چند قطبی جدید ارزیابی می شود. یکی از مهمترین برنامه ها و ابزارهای گروه بریکس برای این هدف دلارزدایی است.
ناظران معتقدند پس از تشدید ریسک‌های ژئوپلیتیک و اعمال تحریم‌ها بر دارایی‌های ذخیره صدها میلیارد دلاری روسیه، محوریت دلار برای سایر اقتصادهای بزرگ جهانی نگران کننده شده است. از اینرو در دو سال اخیر، یوان چین نقش ارز قابل مبادله تر بین اقتصادهای نوظهور را به خود اختصاص داده است. اما برنامه بریکس ایجاد یک ارز ذخیره جدید است که روشی برای تضمین منافع اقتصادی کشورهای عضو بریکس محسوب می شود. نام پیشنهادی برای ارز ذخیره جدید آر۵ است که شامل حروف اول ارزهای بریکس می شود (رئال، روبل، روپیه، رنمینبی و راند). از نگاه ناظران مکانیزم سبد ارزی نیز می تواند یکی از ابزارهای کشورهای بریکس برای مقابله با هژمونی دلار و همچنین تهدیدها نوظهور باشد.
موضع اعضای بریکس درباره ایران
هر چند اساس تشکیل گروه بریکس همگرایی اقتصادی بوده و برنامه های آینده گروه نیز شکل دادن به ساختار اقتصادی جدید در جهان است، اما به نظر می رسد زمینه سیاسی بریکس در برابر هژمونی غربی نیز در حال پررنگ تر شدن است. در این راستا به نظر می رسد رایزنی های سیاسی ایران نیز نقش مهمی در فرآیند عضویت ایران در گروه بریکس داشته باشد. در یک سال گذشته یکی از محورهای مذاکرات ایران با مقامات مختلف کشورهای عضو بریکس، درخواست حمایت از عضویت ایران در این گروه بوده است.
از نظر موافقان عضویت ایران در بریکس، پیوستن ایران به بریکس می تواند به تقویت مسیرهای اقتصادی و تجاری کشورهای عضو کمک کند. کریدور شمال-جنوب که از روسیه تا هند گسترش می یابد، می تواند یک مَفصل قوی برای استحکام بریکس شود. ضمن اینکه داشتن ذخایر انرژی بزرگ جهانی نیز یکی دیگر از مزیت های ایران برای افزایش ارزش و تاثیرگذاری نهادی بریکس ارزیابی می شود.
در حال حاضر کشورهای بریکس با هم بیش از ۲۵ درصد نفت جهانی و ۵۰ درصد سنگ آهن جهانی مورد استفاده برای تولید فولاد را تولید می کنند. آنها همچنین ۴۰ درصد ذرت جهانی و ۴۶ درصد گندم جهانی را تولید می کنند. بدین ترتیب بریکس قدرت متحدی ارزیابی می شود که می تواند از نفوذ خود برای شکل دادن به روندهای جهانی استفاده کند.
«چندجانبه گرایی» یکی از سیاستگذاری های ایران برای کاهش تاثیر تحریم های آمریکا و افزایش ظرفیت خود برای عضویت در نهادهای بین المللی از جمله بریکس است. چنانچه عنوان «ایران چندجانبه گرا» نیز عنوان یکی از نشست های کنفرانس امروز تهران بود.
وزیر خارجه ایران امروز در این نشست گفت: «هدف از امثال بریکس ایجاد قدرت چانه زنی در مجامع بین المللی است. تعامل با نهادهای چندجانبه همواره در دستور کار دولت سیزدهم بوده است.»
«آنیل سوکلال» نماینده آفریقای جنوبی که از سخنرانان کنفرانس ایران و بریکس در تهران بود، اظهار داشت عضویت ایران در بریکس در حال بررسی است. وی از سفر امیرعبداللهیان به آفریقای جنوبی برای شرکت در نشست کمیسیون مشترک اقتصادی در تاریخ ۱۰ اوت خبر داد.
نشست سران کشورهای عضو بریکس قرار است ۲۲ تا ۲۴ اوت (۳۱ مرداد تا ۲ شهریور) در ژوهانسبورگ پایتخت اقتصادی و صنعتی آفریقای جنوبی برگزار شود. آفریقای جنوبی به عنوان میزبان نشست آینده اعلام کرده است که ۲۲ کشور برای شرکت در این اجلاس درخواست داده‌اند و ۲۰ کشور دیگر هم علاقمند به پیوستن به این گروه هستند. هنوز هیچ فهرستی از شرکت کنندگان اجلاس پیش رو منتشر نشده است، اما احتمالا نمایندگان ایران، عربستان سعودی، آرژانتین، مصر، کوبا و قزاقستان نیز در این نشست حضور یابند.
به نظر می‌رسد یکی از مباحث اصلی نشست سران برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی با توجه به میل آنها برای ایفای نقش ژئوپولیتیک گسترش این گروه است. و این هدف می تواند زمینه افزایش اعضای بریکس را فراهم کند. گفته می‌شود قرار است در نشست سران بریکس در آفریقای جنوبی در خصوص معیارها، فرایند و زمانبندی پذیرش کشورهای مختلف متقاضی توافق کنند.
چالش ها و فرصت های ایران در بریکس
نام ایران در فهرست کشورهایی قرار دارد که رسما درخواست عضویت در گروه بریکس را ارائه کرده اند. با این حال برخی کارشناسان نیز بر این باورند که رونـد عضویـت ایـران در بریکـس فراینـد پیچیـده و پر چالشی خواهـد بود. عضویـت احتمالـی ایـران در بریکس مـی توانـد بـه تامیـن بخشـی از منافـع اقتصـادی و پرسـتیژ ایران کمـک کنـد، امـا نباید از عضویت ایران در بریکس انتظـارات خیالـی داشت و انتظاراتی به افکار عمومی کشور منتقل کرد که احتمالا تحقـق نخواهـد یافـت.
ایران برای عضویت در بریکس باید از سیاست های تنظیم بازار سنتی خود فاصله گرفته و به جای مداخله دولتی بیشتر در اقتصاد، براساس سازوکارها و دستورالعمل های اجرایی بریکس طرح جدید اقتصادی را در دستور کار قرار دهد. مهمترین پیامدهای عضویـت ایـران در بریکـس شامل ارتقـای نفـوذ منطقـه ای و جایـگاه ژئوپلیتیکـ و ژئواکونومیک ایران، تنوع بخشی به شرکای اقتصادی ایـران در تعامل بـا اقتصادهـای نوظهـور، دسترسی به منابع مالی، پیشرفت های فناوری، دسترسی به ابتکارات کشاورزی و امنیت غذایی، تجارت و رفع تحریم است.
