اخبار و شواهد نشان می دهند روند اجرای توافق ایران و آمریکا درباره مبادله زندانی ها و آزاد سازی منابع مالی ایران به مراحل حساسی پیشرفت کرده است. اتمسفر موجود پیرامون روند اجرای توافق توام با بیم و امیدهای زیادی شده است. اظهارات جدید مقامات ایرانی و رایزنی هایی که در جریان هستند، ضمن انعکاس سیگنال های مثبت از سوی ایران، از دقت و توجه بیشتر تهران به عملکرد واشنگتن حکایت دارند.
سخنگوی وزارت خارجه ایران امروز در نشست هفتگی با خبرنگاران درباره تفاهم تبادل زندانی با آمریکا گفت: «این تفاهم انجام شده و بازه زمانی چهار تا هفت هفته ای اعلام شده بود. شاهد پیشرفت کار هستیم. این رویکردی است که اگر به درستی انجام شود می‌تواند گام سازنده‌ای باشد که بتوانیم در مسیر بازگشت متعهدانه طرف آمریکایی به توافق هم گام‌های بعدی را برداریم». کنعانی گفت: «براساس تفاهمی که با دولت آمریکا داریم منتظر اجرای کامل تفاهم اخیر هستیم»
وزیر امور خارجه ایران نیز روز ۴ مرداد (۲۶ اوت) با وزرای امور خارجه عمان و قطر در تماس های تلفنی جداگانه گفتگو کرد. اساس این گفتگو ها ضمن تبادل نظر درباره موضوعات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی، هماهنگی های جدید درباره مراحل نهایی سازی توافق ایران و آمریکا بود.
عمان و قطر در فرآیند مذاکره تا توافق تهران و واشنگتن درباره موضوع مبادله زندانی ها و آزادسازی بخشی از اموال بلوکه شده ایران نقش مستقیم و سازنده ای ایفا کرده اند و اکنون نیز به عنوان ناظران و ضامن های اجرای کامل توافق شناخته می شوند.
سخنگوی وزارت خارجه ایران امروز گفت: «دولت‌های دوست در منطقه از جمله عمان و قطر علاقه‌مندند ایفای نقش کنند. ما از ایفای نقش سازنده این کشورها استقبال می‌کنیم. رفع تحریم‌ها برای ما اولویت است و از ظرفیت‌های دیپلماتیک استفاده خواهیم کرد.»
به نظر می رسد پس از انتقال پول ایران از کره جنوبی به سوئیس، مراحل انتقال پول ایران به بانکی در قطر، مراحل تکمیلی خود را طی می کند. احتمالا محور رایزنی های اخیر ایران با عمان و قطر در خصوص نحوه اجرای گام های بعدی توافق از سوی ایالات متحده آمریکا است.
مهمترین بخش معامله ایران و آمریکا مربوط به نحوه انتقال دارایی های مسدود شده ایران در کره جنوبی به حوزه دسترسی تهران است. مناقشه درباره این منابع مالی روابط ایران و کره جنوبی را نیز تحت تاثیر قرار داده است. در سال های گذشته ایران و آمریکا چندبار درباره این منابع مالی مذاکره و توافق بی سرانجام داشته اند. تهران واشنگتن را به بدعهدی در توافق های قبلی متهم می کند. بنابراین توافق اخیر درباره مبادله زندانی ها در گرو اطمینان تهران از دسترسی ایران به منابع مالی آزاد شده است. در واقع به دلیل ماهیت پیچیده توافق و بدگمانی هایی که میان ایران و ایالات متحده وجود دارد، تهران این بار بر اقدامات آمریکا در روند اجرای توافق با وسواس بیشتر نظارت مداوم دارد.
بعضی از گزارش های رسانه ای پیشتر مدعی شده بودند که تبادل زندانی از طریق قطر انجام خواهد شد، اما مقامات قطری اظهار نظر در این باره را به آینده موکول کرده اند. انتقال منابع مالی مسدود شده ایران یک گام اولیه مهم در اجرای توافق است که هنوز در حال انجام است و در نهایت می تواند به مبادله زندانی ها و اجرای کامل توافق منجر شود. سیامک نمازی، مراد طاهباز و عماد شرقی سه نفر از زندانی‌های تبعه آمریکا هستند که قرار است از ایران آزاد شوند. به نام دو زندانی دیگر اشاره‌ای نشده است.
با این حال روند انتقال منابع مالی و زندانی ها بسیار پر پیچ و خم است. به نظر می رسد همه آنچه در رسانه ها از فرآیند اجرای توافق منتشر می شود و حتی اظهارات مقامات ایرانی و آمریکایی، ابعاد کامل موضوع را روشن نمی کنند. اظهارات اخیر مقامات ایران و آمریکا درباره روند اجرای تفاهم ها نیز حاوی سیگنال ها و پیام های متفاوتی بوده است. ایران برای اجرای توافق مبادله محدودیت زمانی دو ماهه قائل است. اما به گفته جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، واشنگتن بازه زمانی خاصی در نظر ندارد.
این در حالی است که پس از توافق تبادل زندانی، در خصوص بسط گفتگوها به سایر موضوعات از جمله مذاکرات هسته ای و رفع تحریم ها نیز گمانه زنی های زیادی مطرح شده اند. برخی رسانه ها مدعی شده بودند که ایران در ازای برخی اقدامات در حوزه هسته ای از جمله کاهش تولید اورانیوم غنی شده در سطح بالا، فروش نفت بیشتری خواهد داشت.
سخنگوی وزارت خارجه ایران در خصوص بسط گفتگوها به سایر حوزه ها گفت: «دولت آمریکا از یک طرف تأکید می کند که علاقه‌مند به گفتوگوی مستقیم با ایران است و اینکه در چارچوب گفتوگوی مستقیم اختلافات حل و فصل و زمینه اجرای برجام فراهم شود، از طرف دیگر شاهد اعمال برخی تحریم‌های جدید و از سوی دیگر شاهد توقیف محموله نفتی و تخلیه آن هستیم. این اقدامات با پیام‌های ارسالی برای ایران مبنی برای آمادگی برای گفتوگوی مستقیم و بازگشت به توافق سازگار نیست.»
برخی ناظران نیز معتقدند کاخ سفید به دلیل مجموع ملاحظات داخلی و بین المللی، از ترکیب مذاکرات با ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس و همچنین افزایش نیرو در منطقه به دنبال آن است که پرونده ایران را تا پشت سر گذاشتن انتخابات ریاست جمهوری مدیریت کند. به ویژه اینکه در جریان مبارزه انتخاباتی در ایالات متحده آمریکا، توافق اخیر تهران و واشنگتن درباره تبادل زندانی ها و آزاد سازی بخشی از منابع مالی ایران، به موضوعی برای منتقدان و مخالفان جو بایدن تبدیل شده است. نامزدهای رقیب بایدن در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده این توافق را «پرداخت باج» به ایران توصیف کرده اند.
این گزارش در تاریخ ۶ شهریور ۱۴۰۲ بروزرسانی شده و در آن اظهارات سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در روز دوشنبه اضافه شده اند.
