روابط ایران و سوریه فراتر از آن است که افزایش شمار تبادل سفرها و رایزنی های تهران و دمشق در ماه های اخیر شگفت انگیز محسوب شود. حتی شگفت انگیز نیست که ایران و سوریه، به دنبال تبدیل مناسبات دوجانبه به چند جانبه باشند یا درباره سایر موضوعات مورد بحث با دیگر بازیگران منطقه ای با هم مشورت کنند.
ازسرگیری روابط سوریه با برخی کشورهای منطقه، مذاکرات سوریه و ترکیه، رایزنی های دو جانبه و منطقه ای ایران و عربستان، تحرکات نظامی و تحریک آمیز ایالات متحده و اسرائیل در سوریه، بازآفرینی دوباره گروه های تروریستی و تکفیری، از جمله موضوعات منطقه ای اخیر هستند که مسائل مشترکی میان تهران و دمشق ایجاد می کنند. به همین دلیل نیز در ماه های گذشته به نسبت مسائل دوجانبه، این موضوعات نیز محور گفتگوهای مقامات ایران و سوریه بود. چنانچه ارکان گفتگوها و رایزنی‌های وزیر خارجه ایران در سوریه را همین مباحث تشکیل می دادند.
بسیاری معتقدند پاشنه آشیل روابط تهران و دمشق، روابط ضعیف اقتصادی است. یک انتقاد داخلی در ایران وجود دارد که به رغم هزینه های انسانی، سیاسی و نظامی ایران در جنگ علیه تروریسم و حمایت از نظام سیاسی سوریه، ایران از فرصت های اقتصادی بعد از جنگ در سوریه برخوردار نشده است. در این راستا ایران و سوریه در ماه های اخیر رایزنی های اقتصادی خود را افزایش داده اند. مقامات تهران و دمشق نیز تاکید دارند تبادل سفرهای بیشتر برای اجرایی سازی توافق های اقتصادی در زمینه های مختلف و در ابعاد کلان دولتی و خصوصی است.
اما ایران و سوریه علاوه بر پیشبرد روابط سیاسی و اقتصادی، مسایل چالش برانگیز دیگری دارند که شامل روابط این کشورها با سایر بازیگران منطقه نیز می شود. جنگ سوریه، موجب شکل گیری چند جبهه در خاورمیانه شده بود که یک سوی آن ایران، سوریه و روسیه قرار داشتند و در طرف مقابل جبهه های مختلفی از بازیگران منطقه ای به رهبری عربستان، امارات متحده، قطر و ترکیه و بازیگران فرامنطقه ای به رهبری ایالات متحده قرار داشتند.
هر چند با بازسازی روابط منطقه ای تحت تاثیر اراده پایتخت ها، دیگر نشانه های کمتری از جناح بندی های قبلی منطقه ای در سوریه مشاهده می‌شود اما کاهش نفوذ سیاسی ایالات متحده در خاورمیانه و افزایش مسائل واشنگتن با روسیه و چین، در حال تبدیل شدن به معضل جدید برای سوریه و منطقه است. در واقع به نظر می رسد مجموع زمینه های موجود در سوریه و ژئوپلتیک خاص این کشور در دریای مدیترانه، همسایگی با سرزمین های اشغالی، سرمایه گذاری سیاسی و نظامی که ایران و روسیه در این کشور داشتند، علاقمندی چین به سوریه، ضعف های عمده سیاسی و اقتصادی و امنیتی سوریه، مذاکرات دشوار با عربستان و… زمینی را در سوریه برای آمریکا فراهم کرده است که بازی را به این کشور منتقل کند.
یک نگاه دقیق نشان می دهد در دمشق نیز یک نگرانی عمیق وجود دارد و در تلاش است ضمن ارتقای روابط با ایران، با عادی سازی روابط با کشورهای منطقه چالش های داخلی و منطقه را مدیریت کند تا زمینه دخالت مجدد ایالات متحده محدودتر شود.
سوریه پس از ۱۲ سال جنگ به سرمایه ای برای بازسازی نیاز دارد که ایران به تنهایی قادر به تامین آن نیست. تجمعات اعتراضی که اخیرا به دلیل افزایش بهای انرژی و مشکلات اقتصادی و معیشت مردمی انجام می شود، می تواند شرایط را برای آمریکا و اسرائیل در زمینه پیشبرد برنامه های جدید در سوریه و منطقه فراهم کند.
بازگشت سوریه به شرایط ناامن، برای دمشق، برای تهران، و حتی برای سایر بازیگران منطقه نیز می تواند بغرنج تر از قبل باشد. در واقع برای بازسازی سوریه به یک ابتکار منطقه ای نیاز است. این ابتکار منطقه ای می تواند فصل مشترک دیگری در روابط تهران و دمشق ایجاد کند.
ورود سیاسی و اقتصادی کشورهای منطقه، از جمله عربستان به سوریه، می تواند نقش بازدارنده در برابر افزایش تحرکات نظامی آمریکا در این کشور داشته باشد. اقناع منطقه برای این مشارکت نیازمند ابتکار و حمایت سیاسی است. ایران در این زمینه تلاش کرده است ضمن ازسرگیری روابط دوجانبه با عربستان، این رابطه را به رابطه با سایر بازیگران بحران زده منطقه از جمله سوریه، لبنان و یمن نیز بسط دهد تا رقابت های سنتی به صلح و توسعه منطقه ای جدید منجر شود.
هر چند عربستان سیگنال های مثبتی در این زمینه از خود ارسال می کند، اما نوعی صبر در رفتارهای ریاض قابل مشاهده است. عربستان در حال پیشبرد چند برنامه و پرونده متفاوت است. در همین حین، ایالات متحده تلاش می کند با پیشبرد طرح عادی سازی روابط ریاض و تل آویو، مسیر پیش روی عربستان را تغییر داده و روند عادی سازی روابط با ایران و سوریه را تحت الشعاع قرار دهد.
به نظر می رسد ایران و سوریه در این زمینه به عامل کاتالیزور نیاز دارند. از آنجا که روسیه به جنگ اوکراین مشغول است. تنها کشوری که هم پول و هم تمایل برای سرمایه‌گذاری در موضوعات منطقه ای را دارد چین است. چینی ها از گذشته در میادین نفتی سوریه حضور داشتند و در سال های اخیر طرح هایی برای اتصال سوریه به ابتکار پهنه-راه چینی نیز ارائه کرده اند. چینی ها پیشتر درباره ازسرگیری رابطه ایران و عربستان نیز نقش تعیین کننده ایفا کردند. البته با توجه به افزایش تحرکات نظامی آمریکا در سوریه که کاملا مشهود است بر اساس نقشه ای بلندمدت و پیچیده در جریان است، پکن نیز محاسبات پیچیده ای در موضوع سوریه خواهد داشت.
