فرمول جدیدی برای صلح سوریه در حال شکل گیری است. به گزارش خبرنگار ایران نوانس، «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه ایران و «هاکان فیدان» وزیر امور خارجه ترکیه، پس از اتفاقی نادر و دیداری طولانی پشت درهای بسته در حدود ۴ ساعت، با حضور در جمع خبرنگاران از مهمترین محورهای گفتگوها و رایزنی ها گفتند که بخشی از این اظهارات مربوط به مذاکرات عادی سازی روابط سوریه و ترکیه بود.
امیرعبداللهیان در کنفرانس خبری مشترک با همتای ترک خود درباره روند مذاکرات دمشق و آنکارا گفت: «ایران هم با استفاده از ظرفیت رابطه دوستانه با ترکیه و سوریه و هم در چارچوب نشست چهارجانبه به تلاش‌های سازنده برای رفع نگرانی برادران خود در ترکیه و همچنین با تاکید بر احترام به تمامیت ارضی سوریه ادامه می‌دهد.» وزیر خارجه ایران همچنین افزود: «شاهد طرح ایده‌های سازنده از سوی فیدان در مورد مرز مشترک و مبارزه با تروریسم و ضرورت بازگشت آوارگان سوری بودم»
فیدان نیز در این زمینه گفت:« در رابطه با موضوع سوریه ما بررسی کردیم که چه کارهای عمیق‌تری را می‌توان انجام داد. ما انتظاراتمان از سوریه کاملا مشخص است، ما می‌خواهیم شهروندان سوری را در امنیت کامل به کشورشان بازگردانیم. در مبارزه با تروریسم و پ‌ک‌ک می‌خواهیم همکاری بیشتری داشته باشیم و دولت سوریه همکاری بیشتری کند، مطمئنم که این موارد برای سوریه هم ضروری است.»
پیش از این، موضوع سفر «هاکان فیدان» وزیر امور خارجه ترکیه به تهران، بلافاصله پس از بازگشت «حسین امیرعبداللهیان» از سوریه، فرض ها را بر این قرار داده بود که احتمالا ایران در حال میانجیگری میان سوریه و ترکیه است. ابتدا اظهارات مقامات سوری در دیدار با وزیر خارجه ایران این گمانه زنی ها را ایجاد کرد و اکنون اظهارات وزرای خارجه ایران و ترکیه در کنفرانس خبری مشترک، فرضیه ها و گمانه زنی ها را تقویت کرده است.
روند طی شده در مذاکرات سوریه-ترکیه
روند عادی سازی روابط سوریه و ترکیه از دو سال پیش آغاز شده، اما هنوز نقشه راهی برای عبور دمشق و آنکارا از موانع اصلی در این رابطه ترسیم نشده است. تاکنون روسیه نقش محوری در برقراری تماس ها و دیدارها میان مقامات سوری و ترکیه داشت. آخرین دور گفتگوهای چندجانبه برای عادی سازی روابط سوریه و ترکیه در چارچوب مذاکرات چهارجانبه ایران، روسیه، سوریه و ترکیه در اردیبهشت ماه و در مسکو برگزار شد. در روزهای گذشته نیز «الکساندر لاورنتیف» فرستاده روسیه در امور سوریه، در اظهاراتی گفت مسائلی وجود دارد که عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه را به دشوار می‌کند. «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه فدراسیون روسیه نیز روز جمعه ۱۰ شهریور (۱ سپتامبر) از ادامه تلاش های مسکو برای حفظ ارتباطات دیپلماتیک برای عادی‌سازی روابط بین ترکیه و سوریه خبر داد.
شرط دمشق برای عادی سازی روابط
دلایل دمشق برای آغاز مجدد روابط با آنکارا شامل انگیزه های سیاسی، اقتصادی و امنیتی می شود. اظهارات مقامات سوریه در سطوح مختلف نیز نشان می دهد دمشق به بازسازی روابط با آنکارا علاقمند است. اما مهمترین شرط سوریه برای عادی سازی روابط خروج ترکیه از سرزمین این کشور است. «فیصل مقداد» وزیر خارجه سوریه در کنفرانس خبری مشترک با همتای ایرانی خود، درباره عادی سازی روابط دمشق و آنکارا گفت: «در خصوص روابط ترکیه و سوریه تنها شرط خروج نیروهای ترکیه از سوریه است؛ آن زمان به همکاری بر می‌گردیم به شرطی که اشغالگری نباشد» بشار اسد رئیس جمهور سوریه در دیدار با وزیر خارجه ایران بر همین شرط تاکید کرد.
این در حالی است که چهار موضوع «پایان اشغال نظامی شمال سوریه»، «توقف حمایت آنکارا از معارضان سوری»، «بازگشت آوارگان» و «آینده نظام سیاسی سوریه» محورهای مورد مناقشه در مذاکرات سوریه و ترکیه هستند.
مطالبات سیاسی و ژئوپلتیکی چالش برانگیز آنکارا
ترکیه از سال ۲۰۱۶ بخش وسیعی از شمال سوریه را در اشغال خود دارد. پس از فروپاشی روابط روسیه و ترکیه در سال ۲۰۱۵ و اندکی پس از بازسازی روابط مسکو و آنکارا در ژوئن ۲۰۱۶، ترکیه عملیات خود در شمال حلب موسوم به «سپر فرات» را آغاز کرد، عملیاتی که علاوه بر داعش، کردها را هدف قرار می‌داد. حملات ترکیه به مناطق شمالی سوریه به دلیل ارتباط آمریکا با کردهای سوریه، با انتقادات وسیع مقامات واشنگتن روبرو شد. این موضوع بر روابط تهران و آنکارا نیز سایه انداخت. اما موضع روسیه درباره عملیات ترکیه در سوریه به شفافیت موضع آمریکا و ایران نبود. با این حال روسیه تلاش کرد در گفتگوهای دوجانبه مسکو و آنکارا پیشروی ترکیه در عمق خاک سوریه را متوقف کند. گروه چهار جانبه ایران، روسیه، سوریه و ترکیه متعاقب این رایزنی ها شکل گرفت. مهمترین محور مذاکرات این گروه در هفت سال گذشته، هماهنگی میدانی و فراهم کردن زمینه خروج ترکیه از خاک سوریه بود که تاکنون محقق نشده است.
ترکیه به لحاظ موقعیت سیاسی و نظامی از دست برتر در این گفتگوها برخوردار است و در برابر شرط دمشق درباره خروج نیروهای ترکیه، شروط مربوط به آینده سیاسی سوریه را مطرح می‌کند. اما حضور نظامی ترکیه در سوریه برای آنکارا نیز هزینه های سیاسی و امنیتی زیادی داشته است. پیامدهای امنیتی بحران سوریه در داخل ترکیه، آنکارا را به حل و فصل بحران سوریه متمایل کرده است. با این حال به نظر می رسد ترکیه در عادی سازی روابط با سوریه، همچنان مطالبات سیاسی و ژئوپلتیکی چالش برانگیزی را دنبال می کند که حل و فصل آنها به سرعت امکان پذیر نیست. بنابراین آنکارا در مذاکرات با سوریه بیش از آنکه به مذاکره درباره خروج از خاک سوریه علاقمند باشد، به دنبال تنظیم ظاهر سیاسی روابط و در ادامه توافق درباره بازگشت پناهجویان سوری است که می تواند به یک دستاورد سیاسی مهم برای اردوغان تبدیل شود.
انگیزه های ایران برای میانجیگری
اکنون ۱۲ پس از آغاز جنگ سوریه در سال ۲۰۱۱ ، آنچه سوریه را در کانون توجه ها قرار داده بود، شامل دو مسئله می شود. از یک سو تلاش‌های دیپلماتیک حول محور دمشق و عادی سازی روابط سوریه با کشورهای دیگر است. از سوی دیگر شواهد نشان می‌دهند ایالات متحده و اسرائیل طرح جدیدی برای شعله ور ساختن جنگ در سوریه دارند. اما از نگاه ناظران آغاز و تحکیم مناسبات سوریه و کشورهای منطقه می‌تواند شرایط میدانی در سوریه را شفاف تر کند و عامل بازدارنده در برابر جنگ جدید در زمین سوریه باشد.
عادی سازی روابط سوریه با عربستان سعودی، امارات متحده و بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، موقعیت سوریه در مذاکرات عادی سازی با ترکیه را تقویت کرده است. اما با مطالبات سیاسی و ژئوپلتیکی چالش برانگیز آنکارا، بیم آن می رود روند عادی سازی روابط میان سوریه و ترکیه متوقف شود. با توجه به نزدیکی مناسبات روسیه و ترکیه، اقدام ایران برای میانجیگری میان دمشق و آنکارا، به تبع سیاست یک دهه گذشته از جنس حمایت از سوریه و حفظ کانال های ارتباطی دمشق و آنکارا است. مجموع شواهد نیز نشان می دهد میانجیگری ایران در رابطه سوریه و ترکیه می‌تواند متغیری سازنده باشد.
