روز موعود مبادله فرا رسید. زندانیان ایرانی در آمریکا آزاده شده و منابع مالی آزاد شده ایران به ارزش ۶ میلیارد دلار به طور کامل به بانک‌های قطری منتقل شد. هواپیمای حامل زندانیان دوتابعیتی مبادله شده نیز که ساعاتی پیش از تهران برخاسته بود، در فرودگاه دوحه پایتخت قطر به زمین نشست.
امروز «محمد فرزین» رئیس کل بانک مرکزی در مورد آزادسازی منابع ارزی مسدود شده ایران در کره جنوبی گفت: روز گذشته از مقامات قطری نامه رسمی دریافت کردیم که حساب ۶ بانک ایرانی فعال شده و امروز معادل پنج میلیارد و ۵۷۳ میلیون و ۴۹۲ هزار یورو به حساب بانک‌های ایران در ۲ بانک قطری واریز شده است.
مهرداد معین انصاری، کامبیز عطار کاشانی، رضا سرهنگ پور کفرانی، امین حسن زاده، کاوه لطف‌الله افراسیابی زندانیان ایرانی هستند که از سوی آمریکا آزاد شده‌اند. سیامک نمازی، مراد طاهباز و عماد شرقی زندانیان دو تابعیتی هستند که از سوی ایران آزاد شده‌اند. از میان افراد آزاد شده نام و هویت ۲ زندانی دیگر اعلام نشده است. احتمالا یکی از آنها یک زندانی زن آمریکایی است. این افراد به جرم جاسوسی در زندان بودند و بخشی از حبس خود را گذرانده بودند. زندانیان آزاد شده از آمریکا نیز افرادی هستند که از سوی واشنگتن متهم به همکاری با ایران در دور زدن تحریم‌ها بودند.
سخنگوی وزارت خارجه ایران امروز در نشست خبری هفتگی گفت: «از میان پنج شهروند ایرانی که آزاد شده، دو تن بر اساس علاقه خود به ایران بازگشته، یک نفر به خانواده خود در کشور ثالث ملحق می‌شود و دو نفر دیگر با تمایل شخصی در امریکا می‌مانند.» ساعاتی بعد، مهرداد معین انصاری و رضا سرهنگ پور که قصد بازگشت به ایران داشتند، بر اساس برنامه از پیش تعیین شده وارد دوحه شدند.
این مبادله با میانجیگری فعالانه عمان و قطر انجام شده است. عمان و قطر در فرآیند مذاکره تا توافق تهران و واشنگتن درباره موضوع مبادله زندانی‌ها و آزادسازی بخشی از اموال بلوکه شده ایران نقش مستقیم و سازنده‌ای ایفا کردند و میانجیگری آنها نقش مهمی در تسهیل و اجرای کامل توافق داشت.
روز ۲۳ شهریور(۱۴ سپتامبر)، «حسین امیرعبداللهیان» وزیر خارجه ایران و «محمد بن‌عبدالرحمن آل‌ثانی» نخست وزیر و وزیر خارجه قطر در در گفتگویی تلفنی آخرین پیشرفت‌های انجام شده در زمینه انتقال پول ایران به بانک‌های قطری را بررسی کردند.
۲۱ شهریور (۱۲ سپتامبر)، وزارت خارجه آمریکا با ارسال اطلاعیه‌ای رسمی به کنگره این کشور، اعلام کرد به‌عنوان بخشی از توافق مبادله زندانیان با ایران، اجازه انتقال پول‌های مسدودشده این کشور از کره جنوبی به قطر را صادر کرده است.
فرآیند این توافق از سال ۲۰۲۲ آغاز شد. ۱۰ مهر ۱۴۰۱( ۲ اکتبر ۲۰۲۲)، منابع ایران تایید کردند ممنوع‌الخروجی باقر نمازی به دلایل انسان‌دوستانه رفع شده و وی ایران را به مقصد مسقط ترک کرده است. یک رسانه ایرانی در آن زمان نوشت: «طی هفته‌های اخیر مذاکرات فشرده‌ای با وساطت یکی از کشورهای منطقه درباره آزادسازی هم‌زمان زندانیان ایرانی و آمریکایی انجام و میلیاردها دلار از منابع ارزی مسدود شده ایران نیز در این چارچوب در شرف آزادسازی است.» اما حساب توئیتری شورای امنیت آمریکا نوشت: «گزارش منابع خبری ایرانی مبنی بر انتقال وجوه مربوط به آزادی باقر نمازی و مرخصی سیامک نمازی مطلقاً کذب است.» به این ترتیب در آن زمان همه چیز درباره آزادسازی نمازی مسکوت ماند.
۲۳ بهمن ۱۴۰۱(۱۲ فوریه ۲۰۲۳)، علی باقری معاون سیاسی وزیر خارجه ایران در گفتگو با المنار تبادل پیام با آمریکا از طریق یک واسطه را تایید کرد.
۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۲( ۸ می ۲۰۲۳)، پایگاه اکسیوس از مذاکرات غیر مستقیم و محرمانه ایران و آمریکا در مسقط و به رهبری علی باقری معاون سیاسی وزیر خارجه ایران و برت مک‌گورک هماهنگ‌کننده خاورمیانه کاخ سفید خبر داد. در آن گزارش درباره موضوع مذاکرات به تبادل زندانیان ایران و آمریکا و آزادسازی ۷ میلیارد دلار از اموال بلوکه‌شده در کره جنوبی اشاره شده بود. بعدا مشخص شد در این مذاکرات، آمریکا در دقیقه نود درخواست آزادی زندانی دیگر (چهارم) را مطرح کرده و مانع اعلام توافق شده بود.
تا خرداد ۱۴۰۲ ایران با کشورهای میانجی عمان و قطر تبادل هیئت دیپلماتیک و رایزنی و گفتگوی تلفنی داشت. اما روز ۷ خرداد ۱۴۰۲ (۲۸ می ۲۰۲۳) را شاید بتوان نقطه عطف در مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا دانست. در این روز «هیثم بن طارق آل‌سعید» پادشاه عمان به ایران سفر کرد و بار دیگر گمانه زنی‌ها درباره تبادل پیام بین ایران و آمریکا شروع شد.
۲۴ خرداد ۱۴۰۲ ( ۱۴ ژوئن ۲۰۲۳)، «محمدرضا فرزین» رئیس‌کل بانک مرکزی به قطر سفر کرد. مذاکرات فرزین در قطر درباره همکاری‌های بانکی دو کشور بود. همه گمانه‌زنی‌ها درباره سفر فرزین نیز در چارچوب مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا ارزیابی می‌شد. زمانی که فرزین مذاکرات را موفقیت آمیز توصیف کرد، محمد مخبر معاون رئیس‌جمهور ایران از قریب الوقوع بودن پول‌های مسدود شده ایران در تعدادی از کشورها خبر داد.
اما روند این مذاکرات بسیار پر پیچ و خم بود و در فاصله دو ماه (تیر و مرداد) تا اعلام توافق مبادله، سفرها و رایزنی‌های تلفنی متعددی بین ایران، قطر و عمان به عنوان بازیگران میانجی انجام شد. ۲۰ مرداد ۱۴۰۲ (۱۱ اوت ۲۰۲۳)، کاخ سفید در بیانیه‌ای تبادل ۵ زندانی با ایران را تایید کرد و همچنین از آزادسازی ۶ میلیارد دلار از پول بلوکه شده ایران در کره جنوبی خبر داد. نمایندگی ایران در سازمان ملل نیز از آزادی ۵ زندانی ایرانی خبر داد.
از این مبادله به عنوان یک سکوی پرش برای مذاکرات هسته‌ای یاد شده است. هر چند که محاسبات دولت ایالات متحده تحت تاثیر صحنه سیاسی انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ این کشور قرار دارد. این توافق با انتقادهای فزاینده‌ای از سوی رقبای جمهوری خواه «جو بایدن» رئیس جمهور آمریکا مواجه شده است که دولت بایدن را به پرداخت ۶ میلیارد دلار به ایران متهم کرده‌اند. با این حال، مقامات کاخ سفید تاکید کرده‌اند که این منابع مالی متعلق به ایران است و وعده داده‌اند سیاست های واشنگتن در قبال تهران تغییر نخواهد کرد. این در حالی است که بایدن در انتخابات ریاست جمهوری دور قبل در سال ۲۰۲۰ وعده احیای توافق هسته‌ای را داد.
با این حال همچنان گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال انجام مذاکرات غیر مستقیم در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل ادامه دارد.
سخنگوی وزارت خارجه ایران امروز درباره برگزاری نشست‌هایی در حاشیه مجمع عمومی برای مذاکره رفع تحریم‌ها گفت: «مسیر رفع تحریم‌ها را در چارچوب گفت‌وگو‌های دیپلماتیک تا الان دنبال کردیم و به مسیر مذاکره و دیپلماتیک پایبند بودیم. چنانچه در مسیر دیپلماتیک روزنه‌ای برای رفع تحریم‌های ظالمانه و بازگشت متعهدانه همه طرف‌ها از جمله آمریکا به برجام باشد، از این روزنه‌ها استفاده خواهیم کرد. امکان انجام گفت‌وگوها و مذاکرات با واسطه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل وجود دارد.»
