۲۸ شهریور (۱۹ سپتامبر)، همزمان با پایان تاریخ مهلت توافقنامه امنیتی ایران و عراق، مقامات امنیتی عراقی در اظهارات مختلف از فرایند اجرای این توافقنامه خبر می دهند. روز گذشته «فواد حسین» وزیر امور خارجه عراق از خلع سلاح و انتقال گروه‌های کردی تجزیه‌طلب از خط مرز ایران و عراق به ۵ اردوگاه در خاک عراق خبر داده بود. مقامات ایرانی هنوز ارزیابی تهران از میزان اجرای این توافقنامه ارائه نکرده اند.
روز یکشنبه ۲۶ شهریور (۱۷ سپتامبر) وزیر دفاع ایران با تاکید بر اینکه توافق ایران و عراق برای خلع سلاح و اخراج تروریست‌ها از اقلیم کردستان تمدید نمی‌شود، گفت: «وضعیت اجرای توافق با عراق تا آخرین لحظه بررسی شده و بر اساس آخرین وضعیت تصمیم مقتضی اتخاذ خواهد شد.»
این در حالی است که در آستانه روز ۲۸ شهریور (۱۹ سپتامبر)، بامداد امروز وزرای خارجه ایران و عراق در دیداری در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد درباره آخرین وضعیت پیاده‌سازی توافق امنیتی تهران-بغداد رایزنی کردند. پیشتر وزیر خارجه عراق در سفر به تهران تاکید کرده بود که کشورش به اجرای توافقنامه امنیتی با ایران متعهد است.
وزیر خارجه عراق در ارزیابی خود از سفر تهران، با ثمربخش خواندن مذاکرات با مقامات ایرانی، گفته است: «همکاری بین بغداد و اربیل درباره چگونگی برخورد با این گروه‌ها وجود دارد. دولت محلی اقلیم کردستان در شمال عراق با همکاری دولت فدرال عراق توانست بعضی از گروه‌های فعال در مرز را متقاعد و آنها را به پنج اردوگاه پناهجویان که به این منظور احداث شده، منتقل کند. ما با آنها به عنوان پناهجو برخورد می‌کنیم.»
چارچوب و مفاد توافقنامه
۲۸ اسفند ۱۴۰۱ (۱۹ مارس) علی شمخانی، دبیر وقت شورای‌عالی امنیت ملی ایران به عراق سفر داشت. در این سفر، طی مراسمی با حضور محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق، توافقنامه همکاری‌های مشترک امنیتی ایران و عراق از سوی علی شمخانی دبیر وقت شورای‌عالی امنیت ملی ایران و قاسم الاعرجی مشاور امنیت ملی نخست‌وزیر عراق به امضاء رسید.
توافقنامه امنیتی ایران و عراق شامل مواردی چون انحلال پایگاه گروهک‌های تروریستی مستقر در مرز ایران و عراق، خلع‌سلاح تجزیه‌طلبان به‌ویژه سلاح سنگین و نیمه‌سنگین و انتقال آنها به عمق خاک این کشور در اقلیم کردستان، جلوگیری از نفوذ غیر قانونی افراد مسلح به مرزها، تحویل افراد تحت تعقیب پس از صدور احکام بازداشت در چارچوب قانون، و همچنین از بین بردن اردوگاه‌های آموزشی آنها می‌شود.
ایران اجرای این توافقنامه را به دلیل رعایت حسن همجواری به دولت و نیروهای امنیتی عراق واگذار کرده است. اما هشدار داده است در صورت عدم اجرای کامل توافق از سوی طرف عراقی، ایران حق خود می‌داند برای تامین امنیت مرزهای خود وارد عمل شود.
به دنبال هشدارهای مکرر ایران، روز شنبه ۲۵ شهریور (۱۶ سپتامبر) «تحسین الخفاجی»، سخنگوی فرماندهی عملیات مشترک عراق گفت که نیروهای امنیتی این کشور روند اعمال قانون و حاکمیت نظام بر تمام نقاط مرزی عراق با ایران را آغاز کرده‌اند. الخفاجی گفت: «هدف عراق از اجرای توافقنامه امنیتی با ایران، جلوگیری از تبدیل عراق به سکویی برای حمله به کشورهای همسایه است که در قانون اساسی عراق به آن تاکید شده است.» سخنگوی فرماندهی عملیات مشترک عراق همچنین افزود: «نیروهای عراق توانایی نظامی لازم برای کنترل نوار مرزی عراق و ایران را دارند. ضمن این که در این زمینه هماهنگی سطح بالایی با دولت محلی اقلیم کردستان عراق وجود دارد.»
تهدید و امنیت مشترک
در چند سال گذشته تحرکات گروهک‌های تروریستی در مرزهای مشترک ایران و عراق از ناحیه اقلیم کردستان به یکی از مؤلفه‌های مؤثر بر روابط ایران و عراق تبدیل شده است. این گروهک‌ها که بطور آشکار از حمایت خارجی برخوردارند، به ویژه در یک سال گذشته فعالیت خود در مناطق مرزی ایران و عراق را افزایش داده‌اند.
از نگاه ناظران شواهد زیادی از ارتباط و همکاری این گروهک‌های تروریستی مانند «پژاک»، «پ.ک.ک» و «کوموله» با اسرائیل وجود دارد که حاصل تقارن اهداف راهبردی آنها برای تجزیه کشورهای درگیر مسئله کردی است. علاوه بر تحریک کردهای چهار کشور همسایه (ایران، عراق، سوریه و ترکیه) به جدایی‌طلبی، در همین حال تل‌آویو با حمایت از این گروه‌ها دو هدف عمده در برابر ایران را دنبال می‌کند: اول، ایجاد ناامنی در مرزهای ایران و گسترش آن به داخل مرزهای ایران و دیگری تخریب روابط ایران با همسایگان به ویژه عراق است. به همین دلیل ایران ضمن مقابله با تحرکات این گروه‌ها در داخل مرزهای خود، با ارائه ابتکار توافق امنیتی با عراق، مدیریت امنیتی این گروه‌ها را به بغداد واگذار کرد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران در کنفرانس خبری مشترک با وزیر امور خارجه عراق در تهران تاکید کرد: «حتی یک ساعت مهلت دادن به تروریست‌ها امنیت منطقه و همسایگان را به خطر می‌اندازد.» به باور ناظران، گروهک‌های تروریستی به پشتوانه بازیگران فرامنطقه‌ای از هر فرصتی می‌توانند برای انجام اقدامات خرابکارانه جدید با هدف تخریب روابط ایران و عراق استفاده کنند.
تهدید ناشی از تحرکات گروه‌های تروریستی در عراق فقط متوجه ایران نیست. ترکیه، عراق و سوریه از کشورهایی هستند که در معرض تهدید از سوی برخی از این گروه‌ها به ویژه در زمینه جدایی.طلبی قرار دارند.
به باور ناظران، مسئله هویت کردی یکی از پیچیده‌ترین موضوعات هویتی در میان مجموعه مسائل هویتی جنوب غرب آسیا است. پراکندگی قومی کردها حداقل در چهار کشور ترکیه، سوریه، عراق و ایران از یک‌سو، و تلاش تاریخی آنها برای تشکیل دولتی قومی و مستقل، از سوی دیگر، سیاست‌های فرصت‌جویانه‌ای برای برخی قدرت‌های بین‌المللی و سایر بازیگران منطقه‌ای از جمله اسرائیل برای بهره‌برداری از مسئله کردی در بازی با کشورهای درگیر مسئله ایجاد کرده است.
تحرک گروه‌های تجزیه طلب با حمایت اسرائیل – به‌ویژه در عراق – تهدیدهای چندجانبه برای کشورهای منطقه ایجاد می‌کند. اما تهدید اصلی از این منطقه متوجه یکپارچگی عراق است. بر این اساس، اجرای توافق امنیتی ایران و عراق، توافقی صرفا در راستای منافع ایران نیست. بلکه مزیت‌های این توافق در درجه اول متوجه منافع بغداد است.
برخی گروه‌ها در اقلیم کردستان از زمان حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ یعنی دو دهه اخیر به پشتوانه حمایت غربی، سیاست خارجی مستقلی را از دولت مرکزی این کشور اتخاذ کرده‌اند که هدف آن، استقلال اقلیم و تجزیه عراق است که در چند سال گذشته نیز تحرکات زیادی برای این هدف از خود نشان دادند.
افزایش روابط برخی گروه‌های کردی با اسرائیل و استفاده از حمایت تل‌آویو برای اهداف تجزیه‌طلبانه به یکی از مهمترین ابزارهای این گروه‌ها تبدیل شده است. هر چند که طی چند سال گذشته، دولت مرکزی در بغداد، کنترل و نظارت خود را بر اقلیم کردستان افزایش داده است.
مهمترین دلیل و انگیزه اسرائیل از رابطه با برخی گروه‌ها در اقلیم کردستان عراق، پیشبرد راهبرد پیرامونی است که مشمول بغداد نیز می‌شود. اما ادراک اشتباه این گروه‌های کردی در اقلیم کردستان عراق نیز زمینه را برای تنش آفرینی منطقه‌ای اسرائیل فراهم می‌کند.
اقلیم کردستان عراق در جبر ژئوپلیتیک موجود با محدودیت‌های زیادی مواجه است. استقلال کردستان عراق در میان ۴ کشور قدرتمندتر، اگر مخل امنیت همسایگان شود، معضلات امنیتی حیاتی برای اقلیم کردستان عراق ایجاد خواهد کرد و این اقلیم را در چالش‌های سیاسی، اجتماعی و امنیتی فرسایشی قرار خواهد داد.
