دیدار امروز در کازان که نخستین ملاقات میان مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران، و نارندرا مودی، نخست وزیر هند، بود نقطه قابل توجهی در روابط دو کشور محسوب می‌شود. همچنان که هر دو کشور در پیچیدگی‌های پویایی منطقه‌ای و ژئوپلیتیک جهانی حرکت می‌کنند، همکاری آنها می‌تواند شاهد رشد متقابل و افزایش ثبات در منطقه باشد.
عضویت در بریکس و افزایش همکاری‌ها
عضویت کامل ایران در بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقا جنوبی) راه‌های جدیدی را برای همکاری بیشتر با هند می‌گشاید. این عضویت نماد تلاش جمعی برای تقویت وحدت در میان اقتصادهای نوظهور و ایجاد توازن در ساختارهای قدرت جهانی موجود است. در جریان اجلاس بریکس در کازان، پزشکیان و مودی بر اهمیت این پلتفرم در افزایش روابط اقتصادی و پرداختن به چالش‌های منطقه‌ای تأکید کردند. همسویی در چارچوب بریکس فرصت بی‌نظیری را برای هر دو کشور فراهم می‌کند تا منافع مشترک خود را در توسعه اقتصادی و ثبات منطقه‌ای پیش ببرند.
اهمیت راهبردی توسعه بندر چابهار
توسعه بندر چابهار به عنوان سنگ بنای همکاری ایران و هند مطرح است. در ماه مه ۲۰۲۴، دو کشور توافقنامه‌ای ۱۰ ساله برای توسعه و مدیریت ترمینال شهید بهشتی در چابهار امضا کردند. این بندر استراتژیک به عنوان دروازه‌ای برای افزایش تجارت و اتصال در نظر گرفته شده است و دسترسی مستقیم هند به آسیای مرکزی و افغانستان را بدون نیاز به عبور از پاکستان فراهم می‌کند. این بندر شاهد افزایش تردد کشتی‌ها و کانتینرها بوده است که نشان‌دهنده نقش رو به رشد آن در تجارت منطقه‌ای است. تلاش‌های مداوم برای دستیابی به تجهیزات جدید و بهبود زیرساخت‌ها، نشان‌دهنده تعهد متقابل برای تحقق کامل پتانسیل این پروژه است.
پرداختن به امنیت منطقه‌ای و تنش‌ها در غرب آسیا
نگرانی‌های امنیتی منطقه‌ای، به ویژه تجاوزهای اسرائیل علیه غزه و لبنان، از موضوعات مهم در گفتگوهای ایران و هند بوده است. تشدید تنش‌ها و بحران‌های انسانی در مناطقی مانند غزه و لبنان، از جمله نگرانی‌های عمیق هر دو کشور است. هند که به دلیل روابط دیپلماتیک گسترده خود در خاورمیانه شناخته می‌شود، می‌تواند نقشی در کاهش تنش‌ها ایفا کند. مودی بر لزوم حل و فصل مسالمت‌آمیز از طریق دیپلماسی تأکید کرد، در حالی که پزشکیان موضع ایران در مورد پیگیری صلح و ثبات در منطقه را تکرار کرد.
تقویت روابط اقتصادی و تجاری
همکاری اقتصادی همچنان بخش مهم روابط ایران و هند است. هر چند آمار و ارقام در این زمینه چندان قابل توجه نیست، تجارت بین دو کشور شاهد رشد ثابتی بوده است؛ به طوری که هند در جولای ۲۰۲۴ کالاهایی به ارزش ۱۴۴ میلیون دلار به ایران صادر کرده است که افزایشی ۴.۸۲ درصدی نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. صادرات اصلی هند شامل برنج، چای، دارو و ماشین‌آلات است، در حالی که واردات از ایران شامل میوه‌های خشک و مواد شیمیایی می‌شود. هر دو کشور به طور فعال در حال بررسی بخش‌های جدید برای تنوع و تقویت همکاری اقتصادی خود هستند. پتانسیل همکاری در زمینه‌هایی مانند انرژی، فناوری و توسعه زیرساخت‌ها قابل توجه است و مزایای متقابلی را ارائه می‌دهد.
تعاملات دیپلماتیک و همکاری‌های آینده
تعاملات دیپلماتیک سطح بالا نقش مهمی در پیشبرد روابط دوجانبه داشته است. دیدار رئیس جمهور ایران و نخست وزیر هند در کازان نه تنها اولین دیدار آنها بود، بلکه بستری برای بحث در مورد ابتکارات استراتژیک مانند کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) نیز بود. این تعاملات بر اهمیت گفتگوی مداوم در جهت‌یابی در چشم‌انداز پیچیده ژئوپلیتیک تأکید می‌کند. رهبران احترام متقابل و تمایل خود را برای بنا نهادن بر روابط تاریخی و فرهنگی که دو تمدن را به هم پیوند می‌دهد، ابراز کردند.
چالش‌ها و موانع همکاری
علیرغم چشم‌انداز خوش‌بینانه، روابط ایران و هند با چالش‌های متعددی روبرو است:
- تأثیر تحریم‌های بین‌المللی: اعمال مجدد تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران پس از خروج از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۲۰۱۸، مانع تجارت دوجانبه، به ویژه در بخش انرژی شده است. شرکت‌های هندی در انجام فعالیت‌هایی که ممکن است منجر به جریمه شود احتیاط می‌کنند و تلاش‌ها برای احیای همکاری کامل در زمینه انرژی را پیچیده می‌کنند.
- پیچیدگی‌های امنیتی در منطقه: وضعیت امنیتی بی‌ثبات در غرب آسیا ایجاب می‌کند که هند روابط دیپلماتیک خود را با دقت متعادل کند.
- موانع اقتصادی و لجستیکی: تراکنش‌های مالی به دلیل فقدان کانال‌های بانکی مستقیم به دلیل تحریم‌ها پیچیده است. پروژه‌های زیربنایی مانند بندر چابهار، با وجود نویدبخش بودن، با تأخیر ناشی از مسائل مالی و موانع اداری مواجه هستند.
- جهت‌گیری‌های راهبردی متفاوت: در حالی که در بسیاری از جبهه‌ها همسویی وجود دارد، اولویت‌های استراتژیک گاهی اوقات متفاوت است. روابط رو به رشد هند با ایالات متحده و سایر کشورهای غربی ممکن است گاهی با اهداف سیاست خارجی ایران مغایرت داشته باشد.
- تاثیر قدرت‌های خارجی: افزایش ردپای اقتصادی چین در ایران، که با توافقنامه همکاری استراتژیک ۲۵ ساله نشان داده می‌شود، پویایی رقابتی را ایجاد می‌کند. هند باید با دقت در این چشم‌انداز حرکت کند تا همکاری خود را با ایران حفظ و افزایش دهد.
- پویایی سیاسی داخلی: تغییرات در سیاست داخلی و مقامات ارشد در هر یک از کشورها، به ویژه در هند، می‌تواند منجر به تغییر در سیاست‌ها و اولویت‌ها شود. چنین تغییراتی ممکن است منجر به ارزیابی مجدد پروژه‌ها و توافقنامه‌های جاری شود.
نگاهی به آینده: فرصت‌هایی برای رشد متقابل
تاریخ مشترک و قرابت‌های فرهنگی بین ایران و هند، پایه محکمی برای تعمیق روابط فراهم می‌کند. هر دو کشور مزایای بالقوه همکاری در ارتقای اتصال منطقه‌ای، توسعه اقتصادی و امنیت را تشخیص می‌دهند. ابتکاراتی مانند توسعه بندر چابهار و مشارکت در پلتفرم‌های چندجانبه مانند بریکس و INSTC گواه تعهد آنهاست.
سران دو کشور ابراز تمایل روشنی برای غلبه بر چالش ها از طریق گفتگو و همکاری متقابل داشته اند. پزشکیان بر آمادگی ایران برای توسعه روابط با هند تاکید کرد، در همین حال، مودی اشتیاق هند را برای گسترش همکاری تحت دولت فعلی ایران ابراز کرد.
جمع‌بندی
رابطه ایران و هند در یک مقطع حساس قرار دارد و فرصت‌هایی برای افزایش قابل توجه همکاری در بخش‌های مختلف وجود دارد. با پرداختن به چالش‌ها به صورت مشترک و بهره‌برداری از منافع مشترک، هر دو کشور می‌توانند در ثبات و رفاه منطقه‌ای مشارکت داشته باشند. دیدار اخیر در کازان نه تنها نماد آغاز فصل تازه‌ای در روابط دوجانبه است، بلکه همچنین پتانسیل این دو تمدن بزرگ را برای شکل دادن به منطقه‌ای متصل تر و صلح آمیز نشان می‌دهد.
