اسرائیل در ۲۶ اکتبر ۲۰۲۴ به تعدادی از اهداف نظامی در داخل ایران حمله کرد و این اولین باری بود که تل‌آویو رسماً مسئولیت یک عملیات نظامی مستقیم علیه تهران را بر عهده می‌گرفت. این رویداد بی‌سابقه، پرسش‌های بی‌شماری را در مورد ماهیت و دامنه تهاجم مطرح کرده است. مقامات ایرانی این حمله را ضعیف و خسارات وارده را محدود و کم خواندند؛ در حالی که مقامات اسرائیلی سعی کردند تصویر موفقی از این عملیات به نمایش بگذارند.
واکنش‌های اولیه
بلافاصله پس از حمله، برداشت عمومی این بود که این عملیات کم‌جان‌تر و بی‌رمق‌تر از آن چیزی بود که اسرائیلی‌ها به مدت چند هفته آن را تبلیغ می کردند. اما منابع اسرائیلی به مرور کارزاری رسانه‌ای آغاز کردند تا روایت ماجرا را به نفع خود تغییر دهند. آنها به مرور زمان کوشیدند تا این حمله را ضربه‌ای مهم به توانایی‌های نظامی ایران جلوه دهند.
به موازات آن، مقامات دفاعی ایران اعلام کردند که سامانه‌های پدافند هوایی ایران به طور مؤثر عمل کرده و خسارات وارده ناچیز بوده است. این موضع‌گیری باعث شد ناظران خارجی گمانه‌زنی کنند که ایران ممکن است این حمله را به قدری بی‌اهمیت بداند که از پاسخ مستقیم به آن صرف‌نظر کند. سکوت مقامات ارشد ایرانی در جریان روز حمله، گمانه‌زنی‌ها در مورد اقدام احتمالی یا عدم اقدام تهران را بیشتر کرد و بر ابهامات افزود.
محاسبات راهبردی و وعده پاسخ ایران
با آشکار شدن واکنش‌های رسمی ایران، یک گزاره به عنوان وجه مشترک موضع‌گیری‌ها پدیدار شد: تهران حق خود را برای «پاسخ مناسب» در «زمان مناسب» محفوظ می‌دارد. تأکید همزمان بر تأثیر محدود حمله و تصمیم تهران برای پاسخ، عدم قطعیتی را بر فضای گمانه‌زنی‌های ناظران بین‌المللی حکمفرما کرد. تاثیر بر محدود بودن حمله، به عنوان تمایل به کاهش تنش تفسیر می‌شد؛ حال آنکه، وجه دوم حتمی بودن پاسخ ایران را به تصویر می‌کشید.
حمله اسرائیل نه‌تنها حاکمیت ایران را نقض کرد، بلکه منجر به شهادت تعدادی از نیروهای ارتش ایران شد؛ اقدامی که قابل چشم‌پوشی نیست. علاوه بر این، برخی از اهداف در نزدیکی پایتخت ایران قرار داشتند که بر ماهیت تحریک‌آمیز حمله می‌افزود. به علاوه، در هر درگیری هم مشت اول مهم هست و هم ضربه آخر. به همین دلیل در رفت و برگشت‌های نظامی که عنصر بازدارندگی نیز در آن لحاظ می‌شود، اینکه چه کسی ضربه نهایی را وارد می‌کند، موثر بوده و بر شکل‌گیری ادراک طرفین از هم و همچنین برداشت‌های بین‌المللی موثر است.
مسیر پیش رو
رهبر انقلاب ایران در سخنرانی روز یکشنبه، بر لزوم ارزیابی سنجیده که به معنای عدم بزرگنمایی و کوچک‌انگاری حمله بود، توصیه کرد. او جزئیات هرگونه پاسخ ایران را به تصمیم‌گیری سایر مقامات واگذار کرد. یکی از گزاره‌های بسیار مهم در سخنرانی روز یکشنبه این بود که اسرائیل در محاسبه خود در قبال ایران دچار خطا شده و این اشتباه محاسباتی باید به هم بخورد. این نکته کلیدی یک هدف استراتژیک را ترسیم می‌کند مبنی بر اینکه نه تنها به حمله پاسخ داده شود، بلکه سیستم محاسباتی اسرائیل در مورد تکرار اقدام نظامی مستقیم علیه ایران نیز بازتنظیم شود.
به نظر می‌رسد ایران با تمرکز بر تغییر محاسبات استراتژیک اسرائیل، به دنبال پاسخی است که فراتر از صرفا یک پاسخ به حمله اخیر باشد. هدف، تحمیل هزینه بیشتر به اسرائیل برای چنین عملیاتی است، که در نتیجه آن بازدارندگی تقویت شده و از تجاوزات آینده جلوگیری شود. این رویکرد نشان می‌دهد که هرگونه اقدام آتی ایران ممکن است به گونه‌ای طراحی شود که تأثیر عمیق‌تری بر فرآیندهای تصمیم‌گیری اسرائیل داشته باشد.
پیش‌بینی پاسخ ایران: دامنه و زمان
گمانه‌زنی‌های زیادی در مورد ماهیت و زمان پاسخ احتمالی ایران وجود دارد. ایران ممکن است پاسخی فراتر و شدیدتر از حملات قبلی را در نظر داشته باشد.
انتخاب روش و زمان احتمالاً تحت تأثیر عوامل بی‌شماری، از جمله تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی، خواهد بود. در نهایت، پاسخ ایران به دنبال دستیابی به حداکثر تأثیر راهبردی خواهد بود.
به بیانی ساده‌تر، تأملات ایران در مورد پاسخ خود به اسرائیل، نشان‌دهنده یک هدف استراتژیک است که نه صرفاً انتقام‌گیری، بلکه تغییر اساسی در محاسبات آینده اسرائیل را دنبال می‌کند.
